Potosí, een tijdreis (2007) deel 1
(Eine Zeitreise, Le temps dus voyage)



Tweedelige documentaire van de Israëliet Ron Havilio.
Opgenomen van de zender ARTE op 21 & 27 januari 2008.

In 1970 trouwde de twintigjarige Ron met de eenentwintigjarige Jacqueline bij
haar familie in Buenos Aires. Een week later, op 21 november 1970 maakten zij
hun huwelijksreis van 2700 kilometer door Zuid-Amerika van Buenos Aires naar
Potosí in Bolivia.

In 1999 doen ze die reis over met hun twee jongste dochters Yael en Naomi, en
later in Sucre voegt ook de oudste dochter Noa zich bij hen, die moet eerst haar
tentamens doen in Tel Aviv. Van de eerste reis heeft het jonge echtpaar elk met
een camera zwartwit foto’s gemaakt. Bij de tweede reis filmt Ron met een 16mm
camera. De jongste dochter Naomi neemt het geluid op.

Alicia, de zuster van Jacqueline ontvangt hen op het vliegveld in Buenos Aires.
Hun vader is vier jaar geleden overleden. Moeder Silvia leeft nog. Die was 50 bij
de eerste reis. Zo oud als Jacqueline nu. Voor de oorlog heette Silvia Syda
Goldberg en woonde in Krakau. Na de oorlog zochten ze hun heil in Frankrijk.
Jacqueline werd in 1949 in Parijs geboren. De familie emigreerde naar Argentinië.
Op haar achttiende verliet ze haar familie om in Israel te gaan wonen.

[20:32] start reis
- Buenos Aires
- Santiago del Estero
- Salta (auto huren naar de grens)
- Purmamarca (2300m)
- Tilcara (bloemenverkoopsters op het plein)
- Humahuaca (3000m) cactussen
- Tres Cruces (3700m) sorojchi = hoogteziekte)
- Abrapampa (24/8/1999)
- Casabindo, kerk
[32:08] drie kleine kindertjes langs muurstraatje

- Villazon (grens Argentinië/Bolivia, circa 1000km van La Paz)
[35:30] markt op de grens, chauffeur uit Cochabambita
- Tupiza (een oase, via Tupiza is betere variant op de oude route)
[38:18] schoolkinderen stellen zich voor:
juf Eduarda, Rosmery, Silvia, Dania, Hector, Leoncio, Elmer,
Miguel, Wilfredo, Sandra, Judy, Sandy, Israel, Daniel.

Ze zingen:

"Es leben mein Vaterland Bolivien, diese Grosse Nation.
Für sie gebe ich mein leben und auch mein Herz
Ich liebe mein Land Bolivien.
Lieben Sie es auch!"

- Camargo
- Chapare (cocastruiken)
- Zicht op oude zilverroute gevaarlijk langs de rivier aan de overkant.
[50:56] Boerenechtpaar Andres en Maria Carmen Rodriguez Willca, feest en
markt in Belen. Ze verbouwen aardappelen, maïs en bonen en hebben een paar
schapen. Twee kinderen in Potosí en 1 in Chili.

[55:43]
- vanaf 4500m afdalen naar Potosí (27/8/1999)
[58:08] San Bernardo Iglesia de Jerusalen, Plaza de Vicuñas
[1:00:07] hotel aan Oruro
[1:00:12] zaterdag, grote feest van 2 dagen
[1:08:05] Morenada-dans
[1:10:44] woensdag 1 september (na het feest), leven op straat
[1:13:14] Fernando (met bril), cinemaliefhebber, zet zich in voor Boliviaanse
Cinema. Hij komt uit Potosí, studeert in La Paz. Fernando probeert te helpen de
mensen te vinden die op de foto’s uit 1970 zijn geportretteerd.
[1:13:57] Colectivo: "Complejo, Terminal, Hospital, Cantumarca!"
[1:14:29] Bustillos-straat, schoenenwinkel, nr 1058 (arrestatie in 1970)
[1:17:20] demonstratie: discriminatie, corruptie onder Banzar, armoede platteland
[1:19:30] Benjo Cruz, zanger, in 1970 vermoord door het leger:

"Ik ben door het land getrokken.
Dat was niet zonder risico.
Zijn ‘meeuwen’ waren mijn deuren.
Zijn diep gewortelde gitaarklanken was mijn bloed
Voor mijzelf leven, nee!
Ik kan alleen leven wanneer ik het gehele land doorspoor
Ik doorkruis het en word van de schoonheid van de morgen gewekt.
Ik ben deel van zijn licht dat intensief opflakkert.
Daarom kon ik na mijn terugkeer niet meer zwijgen.
Om het land van binnen te zien, dat lukt mijn ogen niet.
Gezichten, stemmen en namen vragen mij hoopvol naar een toekomst, die
nooit begint.
Naar de agrarische hervorming
Ze vragen naar de ontmoedigende schande van het gestolen land, naar de
resignatie, die zich in ons ziel uitbreit, naar de dierlijke angst die de politie
ons ingeeft.
Onze kinderen zijn in dit alles weerloos uitgezet.
In dit net van leugens.
Het decennium van honger en verachting en de toespraken en psalmen
waar God niet eens in gelooft.
Gisteren nog is een kind van de honger gestorven.
En de vrouwen breken bij kaartspelen records.
Ik keer terug van mijn reis door het gekruisigde land.
En mijn zwijgen explodeert in het geschreeuw van mijn gitaar."

[1:21:35] kleine typische gitaar uit Potosí: de Charrango. De gitaar van de armen.
[1:22:02] op het centrale plein laat het viertal zich op de foto laten zetten met een
ouderwetse direct-klaar-camera.
[1:24:48] machinekamer Casa de Moneda. Decadente Spanjaarden. Financiering
van de religieuze oorlog van de Koning van Spanje. Het zilver naar Europa, de
start van het kapitalisme. Aandrijven van muntmachines door slaven uit
Kaapverdië of Angola.
[1:26:12] het waardevolste schilderij van het museum, anonieme schilder. - Maria
versmolten in de Cerro Rico: vereerd door aan de ene zijde de koning van Spanje
en de andere zijde de paus.
[1:27:10] naar de Cerro Rico. Crica 300 mijnen in 17 lagen. Drie weken om 8 ton
uit de mijn te breken. Daar krijgt hij 400 to 500 Bolivianos voor. Mijnwerkers
verdienen dus 150 Bol/week. Met aftrek van dynamiet en cocabladeren blijft daar
15 dollar per week van over. Er leven ongeveer 300 families op de berg.
[1:45:10] wijk boven de stad waar de mijnwerkers wonen (veel zwartwit foto’s).
[1:47:40] zaterdag 4/9/1999. Manquiri, een dorp in een dal bij Potosí. Inzegenen
auto’s. Eigen auto heeft een lekke band.
[1:50:29] de Israëlische familie op hun kamer in het pension.
Zijn dochter verwijt hem min of meer dat hij een sterke band heeft met Potosí,
terwijl er op veel meer plekken op aarde armoede is. Maar het onrecht dat de
Boliviaanse Indianen ten deel valt heeft Havilio meer getroffen dan de ellende die
er op andere plekken op de wereld is.
[1:59:06] teparatie band
Er is nog niemand gevonden van de foto’s uit 1970. Ron besluit zijn reis te
verlengen en terug te keren naar Potosí en de zoektocht voort te zetten.

[2:00:07] dinsdag 7/9 onderweg naar Sucre
[2:00:50] Sucre (2800m). Niet meer zo koud en droog. Milder klimaat.
Hotel aan Azurduy-straat, met zich op de La Merced kerk.
Naomi studeert architectuur in Tel Aviv.

- uitspraak Indiaan: "Niet God is schuldig, maar de rijken zijn dat."
- klagende zang met soms een Aziatische klank (hoge vrouwenstemmen)

Aftiteling:
Con la participación de grupos folklóricos Los Chutillos.
Un gran agradecimiento a los habitantes de Potosí.


Potosí een tijdreis (2007) deel 2

[06:39] start documentaire
Sucre, 29 jaar geleden ook 3 dagen doorgebracht na Potosí.
Klooster van Recoleta
[09:30] kinderen op het grote plein voor het klooster
Herkennen van venster in Calvostraat
[11:22] 29 jaar geleden onderweg: Ravelo, Ocuri, Macha (overnachten)
Huancarami (niet op de kaart), jaarlijkse feest

[14:01] Tarabuco, markt
[17:25] onderweg
[18:32] Potosí
[19:13] Cayara, voormalig Spaanse Hacienda, 20 km van Potosí op 3500m
[26:26] Terug in Potosí. Vrijdag 17/9/1999.
[27:03] Nocolasa, weduwe van Ruiz, mijnwerker.
[31:20] Villa Santiago, wijk aan de rand v.d. stad. Feest ter ere ‘Senor de Qiliaca’.
[33:30] sneeuw
[35:28] trap met zicht op San Benito
[38:15] eettentjes op straat
[45:08] voor een deel zijn de mensen hier vrolijker en gelukkiger, dan de rijken in
Europa. ze leven in een gemeenschap. Die oma bijvoorbeeld met haar kinderen en
kleinkinderen. Ze zijn hier ook meer gelovig. Ze hebben een zo naïef geloof.
[50:51] maandag 20 september.
[52:45] op het dak van de San Francisco.
[53:19] Chaco-oorlog. 100.000 soldaten uit Bolivia en Paraguay lieten het leven,
voor de aardolie die nooit is gevonden.
[54:46] de vrouw voor de schoenwinkel: Juanita
[57:04] Cerro Rico met sneeuw
[1:01:20] zwart geklede vrouwen
[1:02:42] mijnwerkers markt, kinderen verkopen drank
[1:09:42] op een foto Dona Lidea Leon, leeft nog.
[1:11:08] zang met hoge (Aziatische) vrouwenstem
[1:12:50] mijnwerkersmarkt. Calle Hernandez
[1:13:33] kinderen op de mijnwerkersmarkt zingen:

"je moet werken tot je sterft
en je ruïneert je longen
in de diepe mijnschachten
niemand kan de dood ontlopen
mijn broeder
hoe triest is het leven
wanneer men sterft voor
een hongerloon
ach, mijnwerker wat zal
er van jou worden
jij moet werken tot je sterft."

[1:16:04 Fernando, de cinemastudent, in school Christo Maestro.
[1:19:40] Calle Quijarro
[1:21:50] deze vrouw (op foto) leeft nog. Julia Moreno, nu suikerziekte en reuma
Dochter leeft in Sucre, kleindochter: Daniela Izik Moreno
[1:32:00] bouwvallige toren San Francisco Chico
[1:32:20] Demetrio Moreno, de man van Julia.
[1:40:48] triomfboog van Cobija, weg naar Rivera, waar de Indios werkten.
Een drager: aparapitos, genoemd.
[1:44:52] dinsdag 28/9/1999. Laatste dag voor vertrek.
Reisdoel: Villanzon en Buenos Aires.
[1:45:12] straatbeelden

[1:47:07] busreis
[1:49:24] Cuzco (1970)
[1:51:30] Machu Picchu (1970)
[1:53:25] lekke band bus
[1:54:10] Nachtbus naar Jujuy, en dan nog 26u naar Buenos Aires.

Dochters:
- Noa (24)
- Yael, fotocamera (21)
- Naomi, geluid (19)

Wij wilden een reis maken die nut had. We waren onderweg naar Cuzco, naar
Machu Picchu en de Incacultuur. We kwamen in Potosí, en wisten niks van
Bolivia. We waren in Shock, zo intensief, en die muziek al in de ochtend, met
soms Aziatische klinkende vrouwenzang. Natuurlijk zie je veel armoede. Toch
schijnen de mensen niet totaal ongelukkig te zijn. Het valt op dat ze veel kleine
kinderen hebben. In een land waar zoveel grondstoffen zijn, zou niet zoveel
armoede mogen zijn.