Bergen aan Zee, juni 2021


De regio waar we een lang weekend doorbrengen kwam op mijn pad door
literaire reportages over Bergen in Noord-Holland en een interview door
Peter van Zonneveld met de schrijver Adriaan van Dis. Ik ben er nog nooit
geweest en het is leuk om weer een onbekend stukje Nederland te ontdekken.


Donderdag 3 juni. Rond half twaalf vertrekken we. Binnendoor rijden we via
provinciale wegen langs Schiphol. Onderweg lunchen we in de auto en
bezoeken de bijzonder fraaie begraafplaats Westerveld in Driehuis. We zijn
hier voor het graf van Boudewijn Buch. Fans hebben spullen achtergelaten,
ik verplaats die even om de tekst van de grafsteen helemaal op een foto
vast te kunnen leggen. We kunnen om twee uur in het vakantiehuisje en de
afstand is niet zo groot; ik vond deze tussenstop goed passen als
onderbreking in de route.


In 1948 nam de Vereniging voor Facultatieve Lijkverbranding het initiatief
om een monument op te richten voor de eerst gecremeerde Nederlander uit de
geschiedenis. Zij nam daarvoor contact op met het Multatuli Genootschap,
dat na de Tweede Wereldoorlog was opgericht en eigenaar was van het
Multatuli Museum. Vereniging en Genootschap werden het spoedig eens en zo
had op 6 maart 1948 een kleine plechtigheid plaats op begraafplaats
Westerveld, waar de Vereniging het monument voor Multatuli (Geboren: 2
maart 1820, Amsterdam Overleden: 19 februari 1887, Ingelheim am Rhein,
Duitsland) had geplaatst. De as van Multatuli en Mimi waren uit hun urnen
gehaald en in een asbus gestopt. Die bussen werden bij de plechtigheid in
de voet van het monument geplaatst door prof. dr Garmt Stuiveling, de
voorzitter van het Multatuli Genootschap. De urnen bleven in het bezit van
het Multatuli Museum.


We komen langs de hoogovens van IJmuiden en door de Velsertunnel. Weiwei
kent die ovens omdat Tata wel eens in het nieuws is. Terwijl Weiwei en Sven
op een grasveld spelen, doe ik snel boodschappen in een Lidl aan de
noordkant van Alkmaar. De route gaat vervolgens dwars door het centrum van
Bergen. In dit kunstenaarsdorp zijn o.a. het graf van Du Perron en huis en
standbeeld van Roland Holst.

In Bergen aan Zee huren we een huis langs de weg naar het strand. Sleutels
en parkeervergunning liggen op tafel. We gaan direct naar het strand.
Speelgoed mee. Sven is enthousiast en valt in de branding, shirt en pamper
worden nat. Gelukkig hebben we een badponcho en schone pamper en shirt mee.
In ons huisje eten we hamburgers en kibbeling. Weiwei heeft een hese stem
gekregen.

Vrijdag 4 juni. We komen vandaag rustig op gang. Het is zonnig en lekker
warm. We lopen een rondje door het dorp langs koloniehuizen en de woning
waar Adriaan van Dis zijn jeugd heeft doorgebracht.


Bergen aan Zee, dat toen nog geïsoleerde vlekje huizen achter de zeereep,
waar kaaskoppen, oud-Indischgasten en allerlei andere door de oorlog
aangespoelde gasten woonden. In het huis waar ik opgegroeid ben, met vier
repatriantenfamilies, waar ik het enige in vredestijd geboren witte
jongetje was. De anderen hadden allemaal in Indië gewoond, hadden al dan
niet in het kamp gezeten, of hadden in ieder geval een andere ervaring."

Van Dis werd geboren in een repatriantenhuis vlak achter de duinen dat zijn
ouders in 1946 toegewezen kregen. Het was een huis doortrokken van oorlog.
"Alles werd daar zo levendig gehouden", aldus Van Dis. "De herinneringen,
de verhalen, de bewoners: allemaal mensen die met schade uit de oorlog
waren gekomen."
Zo ook zijn getraumatiseerde vader, die het door de Britten getorpedeerde
schip Junyo Maru overleefde. "Hij had al een zwak hart toen hij de oorlog
inging en een nog zwakker hart toen hij eruit kwam. Een onschuldige
overlever. Een man die zijn status had verloren maar tegelijkertijd heel
trots was."

De vernedering zette zijn vader aan tot mishandeling. Als kind vond Van Dis
het normaal om geslagen te worden. Als het hem teveel werd, vluchtte hij de
duinen in. "Ik vond het geweldig om dat huis uit te lopen en dan achter de
duinen uit te komen. Dan baande ik mij als een soort Robinson Crusoe door
het schoongeblazen landschap. Ik had ook rubberen wandelschoenen met een
palmboompje in de hak, en dan stampte ik mijn palmboompjes in het zand en
dan was dat helemaal van mij."

In 1956 vertrok het gezin uit Bergen aan Zee voor een nieuwe start. "Ik heb
altijd gezegd: in Bergen aan Zee woedde de oorlog tien jaar langer. Je zag
het terug in het landschap, de bunkers, in de fundamenten van de afgebroken
huizen die bloot kwamen als het waaide, de vluchtelingen en de Joden met
kapotte families die hier leefden."
Vervolgens woonde Van Dis onder andere in Amsterdam, Parijs, Zuid-Afrika en
momenteel in de Achterhoek.


Dan een wandeling over het strand. Pauzeren met een koekje en een pakje
sap. Weiwei loopt met Sven door het water vanaf een zandplaat.
In het huisje verschonen we Sven en lunchen vervolgens in de buurt van het
strand: kaastosti, brood met kipfilet en kaaspannenkoek. Sven heeft alleen
interesse in de appelsap en meegebrachte soepstengels en krijgt in het
huisje nog vleeswaren en een stuk brood met stroop. Dan allemaal een
middagslaapje.

Aan het einde van de middag weer naar het strand om te spelen. We bouwen
dammen rond het strandlaken. Sven maakt de zandvormpjes kapot, hij is dol
op "pot" maken. Hij poept ook nog, gelukkig hebben we verschoningsspullen
mee. Rond zes uur gaan we terug naar ons vakantiehuisje voor pizza uit de
oven.

Zaterdag 5 juni. Afgelopen nacht heeft het geregend. Het is bewolkt en
minder warm. We zijn onderweg naar een kinderboerderij in Heiloo wanneer
Weiwei zegt dat we beter naar Decathlon kunnen gaan. Die optie heb ik
gisteravond ook voorgesteld. In Alkmaar parkeren we in een vrij nieuwe
parkeergarage. In het winkelcentrum is Sven enthousiast, hij zit natuurlijk
overal met zijn handjes aan. We kopen o.a. twee zomerse wandelbroeken voor
mij. Wanneer we terug zijn bij de auto stel ik voor om ook even buiten te
wandelen, want het blijft vanmorgen nagenoeg droog. Zo lopen we via een
brug een rondje door het centrum over de markt.

Terug in Bergen aan Zee gaan we even een kijkje bij Huize Glory via een
smalle weg op een heuvel.


Ten noorden van de Zeeweg in Bergen aan Zee ligt een hoge duintop. Hier
kocht de Baarnse tabakshandelaar August Janssen in 1916 een groot, vrijwel
kaal duingebied van de familie Van Reenen om zijn plannen voor een
buitenhuis te verwezenlijken. Enkele weken na het gereedkomen van zijn
buitenhuis overleed August Janssen op 10 april 1918.

Het kostbare huis bleek onverkoopbaar, mede vanwege de Van Reenen
servituten, die bepaalden dat er geen bank, bordeel of sanatorium in
gevestigd mag worden. Het stond leeg tot eind 1930, toen het werd gekocht
door de ‘Stichting Bio Vakantieoord ten behoeve van het zwakke en arme
Nederlandse kind’. Na een uitgebreide verbouwing en de aanleg van een
zwembad en een gymnastiekzaal in het oude koetshuis, arriveerde de eerste
groep van 90 kinderen op 5 juli 1933.

In mei 1940 werd Bio Vakantieoord door het Rode Kruis aangewezen voor
evacués uit Amersfoort. Na de capitulatie verdwenen deze weer, waarna
Duitse soldaten de villa overnamen. De toren werd verhoogd om een beter
overzicht te hebben over zee, en werd zo een uitkijkpost in het kader van
de Atlantik Wall, gedachtig aan de Engels Russische invasie in 1799.

Na de oorlog bleek het moeilijk om het totaal geplunderde koloniehuis weer
in te richten - het was vooral moeilijk om alle voor de kinderen benodigde
textiel te verkrijgen - zodat het tot juni 1947 duurde voordat de eerste
groep bleekneusjes arriveerde. Vele groepen zouden volgen, voor vele
kinderen waren de zes weken op het duin een feest, voor anderen een
nachtmerrie, zij bleven naar hun vaak armelijke huis in de stad verlangen.

Vakantiekolonies kenden begin jaren vijftig enkele topjaren. Daarna keerde
het tij. Omstreeks maart 1967 verlieten de laatste bleekneusjes en hun
verzorgsters het Russenduin. Ook voor Bio Vakantieoord, de langst in
gebruik zijnde vakantiekolonie in Bergen aan Zee, ging de deur voorgoed
dicht. De exploitatie werd te kostbaar. Wel bleef de stichting nog enkele
jaren eigenaar van het, ook nu weer, moeilijk verkoopbare gebouw.

De eens zo trotse villa stond leeg tot de Unified Family het huis in 1970
in huurkoop overnam. De volgelingen van de Koreaan Sun Myong Moon doopten
Bio Vakantieoord om in Huize Glory. Sinds 1975 is de villa in bezit van de
zich nu noemende Stichting Verenigingskerk voor Nederland. Deze vereniging
telt ongeveer honderd actieve leden, een aantal dat te klein is om de hoge
kosten voor het onderhoud te kunnen betalen. Daarom worden er sinds een
tiental jaren comfortabele kamers en appartementen verhuurd aan
vakantiegangers.

Deskundigen hebben de Verenigingskerk altijd vergeleken met andere sekten
of ‘alternatieve’ godsdiensten die in de jaren zestig en zeventig opkwamen,
zoals Hare Krishna van de Indiase swami Prabhupada, Ron Hubbards
Scientology-kerk en de Divine Light Mission van goeroe Maharaj Ji. De
Verenigingskerk was inderdaad autoritair, messianistisch en gebaseerd op
vergelijkbare wervings- en indoctrinatietechnieken. Maar er was een
belangrijk verschil met de rest. De beweging van Sun Myung Moon was ten
diepste politiek.


De lunch houden we in het vakantiehuisje. Na het middagslaapje wandelen we
naar park Parnassia, hier zijn geitjes en leuke speeltoestellen waar ook
een paar andere kinderen met ouders zijn. Via het Van Reenenpaadje lopen we
een stukje over het strand. Vandaag is het geen strandweer.

Zondag 6 juni. Voor we deze regio verlaten wil ik nog even langs het
schrijvershuis, Nesdijk 7, aan de zuidrand van Bergen. De Nesdijk is een
smalle en rustige weg. Het huis heeft een rieten dak en geen directe inkijk
vanaf de weg.


Sinds 2002 is het voor schrijvers, dichters en literair vertalers mogelijk
het A. Roland Holsthuis in Bergen (NH) gedurende een kalendermaand te huren
als werkplek. Dit historische pand, het voormalige woonhuis van de dichter,
wordt door het Bert Schierbeekfonds gehuurd van de Stichting A. Roland
Holst Fonds.

Adriaan Roland Holst werd op 23 mei 1888 geboren in Amsterdam als zoon van
een welgesteld assuradeur.

Zijn loopbaan duurde slechts zes rampzalige weken. Toen was overduidelijk
dat Jany niet in de wieg gelegd was voor verzekeringen. Hij vertelde zijn
diep teleurgestelde vader dat hij wel letteren wilde gaan studeren in
Oxford. Maar toen hij een tijd in Engeland verbleef en als een echte dandy
de vreugden van het studentenleven kende, bleek dat hij voor de studie
ongeschikt was. Hij werd van het College gestuurd en schakelde over op
Political Economy.

Het werd vader Roland Holst duidelijk: zijn zoon voerde in Oxford niets uit
dat ook maar iets met zijn studie te maken had. Jany sloot zich hele dagen
op in de universiteitsbibliotheek om de verzen van Shelley en Keats te
lezen. Hij las als betoverd Paradise Lost van Milton en bestudeerde met
overgave oude sagen en de Keltische mythologie.

In 1908 verraste hij de hele familie Roland Holst - inclusief zijn bekende
oom Rik Roland Holst en diens echtgenote, de vermaarde Henriëtte Roland
Holst van der Schalk - met de publicatie van maar liefst zeventien
gedichten in het blad De XXste Eeuw. Toen vader Roland Holst bedroefd
constateerde dat zijn oudste zoon verder niets nuttigs presteerde besloot
hij hem voortaan een jaargeld te verstrekken opdat hij zich geheel aan zijn
letterkundige werk kon wijden.

Het was een edelmoedig en liefdevol gebaar, dat de Nederlandse literatuur
heeft verrijkt met een van de grootste dichters van de twintigste eeuw.

Maar wie was deze verafgode dichter?

De biografie is een onthullende en onthutsende opeenvolging van korte en
langere romances met meisjes en vrouwen die het dichterspad kruisten.

Het huis aan de Nesdijk aan de rand van Bergen betrok hij in 1921. Zijn
vader had het voor hem laten bouwen. Daar ontstond o.m. de vele malen
herdrukte bundel 'Een winter aan zee'. Voordat de bejaarde dichter de
Bergense verzorgingsflat Frankenstate betrok, schonk hij de Nesdijkwoning
aan zijn buurvrouw en geliefde.

Bron:
https://www.theracoppens.nl/artikelen/124-adriaan-roland-holst-in-
bergen.html


We steken Noord-Holland over naar Katwoude, naar de Jacobs
Hoeve van de familie Willig. De baas is met een nicht van mij getrouwd.
Sven heeft geen geduld voor de rondleiding. Daarom luister ik samen met een
groep dames naar Bram die snel zijn verhaaltje over kaasmaken doet. In de
volgende ruimte zijn kazen bij 13 graden opgeslagen. Dan komen we in een
winkel waar ik een verjaardagscadeau voor heit koop. Die is eind juni
jarig.

We zijn voor Sven zijn middagslaapje thuis. ‘s Middags gaan we op de fiets
naar het park. Sven zit even met zijn vingers tussen de voordeur... het
valt gelukkig mee, we zijn net op tijd en hebben de deur niet verder
dichtgetrokken. Dat had een naar einde van een mooi weekend kunnen zijn. De
volgende korte vakantie is met mijn ouders in Friesland.

Johan (15 juni 2021)