Alain de Botton



De romantische school (1994)

"Relatie is een kluchtige aaneenschakeling van communicatie-
stoornissen."

"Vriendschap is slechts een vorm van lafheid, een ontsnapping
aan de grotere verantwoordelijkheden en uitdagingen van de
liefde."

"Waarom leer je mensen niet gewoon accepteren, met alle
gebreken, en hou je je niet bezig met wat belangrijk is in
het leven?"

"Ik kan niet begrijpen waarom mensen gezelligheid zoeken.
Ik bedoel, ze gaan uit eten, en het is allemaal maar een
belachelijk leeg ritueel."

"Gisteravond had ik het gevoel dat we echt op ons gemak waren
en vanavond is het net alsof we elkaar net hebben ontmoet."

"Liefde heeft het vermogen om overigens nuchter ingestelde
personen in paranoialijders te veranderen, geobsedeerd door
rampspoedige, apocalyptische gedachten."

"In sommige relaties, waarin beide partners warm, open of
simpelweg behoeftig waren, zouden de pijlers heel dicht bij
elkaar geplaatst zijn; er zouden voortdurend tekenen van
genegenheid zijn. In andere relaties konden zich ongestut
enorm afstanden uitstrekken."

"Omdat liefde gericht is op communicatie en begrip, oefent
degene die het proces blokkeert door van onderwerp te
veranderen of een telefoontje twee uur te laat te
beantwoorden meteen al moeiteloos een afschrikwekkende
macht uit over degene die zwakker, betrouwbaarder,
behoeftiger is."

"Hij voelde zich bedreigd door een aspect van vrouwen dat
een superieure emotionele rijpheid genoemd zou kunnen
worden. Hij stoorde zich aan de indringendheid van de
vragen van Alice, haar verlangen 'de dingen door te
praten'."

"'Ik verander met degene bij wie ik ben.' ze schroomde op
te komen voor haar eigen liefhebberijen."

"Om Wittgenstein te parafraseren: de grenzen van andermans
begrip van onszelf markeren de grenzen van onze wereld.
Wij kunnen slechts bestaan binnen de beperkingen van de
waarneming van anderen - zij stellen ons in staat grappig
te zijn door hun begrip voor onze humor, zij stellen ons
door hun eigen intelligentie in staat intelligent te zijn,
hun generositeit stelt ons in staat genereus te zijn, hun
ironie om ironisch te zijn."

"Zijn verlangen om de avond samen door te brengen was een
fractie, maar wel beslissend zwakker dan het hare. Hij zou
een avond alleen hebben kunnen verdragen, zij niet zo
makkelijk - en vandaar dat zij degene was die moeite moest
doen."

"De pijn kwam voort uit verschillen in groei: hoe twee
mensen die elkaar in een verenigbaar stadium ontmoeten
mettertijd kunnen ontdekken dat ze in feite niet dezelfde
richting opgingen."

"Alleenstaand: Ze voelde zich zo vredig dat ze zich niet
kon voorstellen dat iemand zo'n leven zou willen ruilen
voor de emotionele beroering van een relatie."



Hoe Proust je leven kan veranderen (1997)

"Er zijn maar weinig dingen waar mensen zich zo toegewijd
mee bezighouden als met ongelukkig zijn."

"In feite is elke lezer bij het lezen de lezer van zijn
eigen ik. Het werk van de schrijver is slechts een soort
optisch instrument dat de lezer wordt aangereikt zodat deze
kan onderscheiden wat hij zonder dit boek misschien nooit
in zichzelf zou hebben ontdekt. Het feit dat de lezer
zichzelf herkent in wat het boek hem vertelt toont aan hoe
waar het boek is."

"En niet te snel gaan heeft als voordeel dat de wereld er
een stuk interessanter door kan worden. Langzaam aan doen
kan leiden tot grotere gevoelens van medeleven."

"Geluk is goed voor het lichaam,' aldus Proust, 'maar door
leed ontstaat geestkracht.'"

"Omdat het tempo waarin een gesprek wordt gevoerd geen
ruimte laat voor deze stille perioden, aangezien de
aanwezigheid van anderen voortdurend om reacties vraagt,
kunnen we achteraf slechts de futiliteit betreuren van de
dingen die we hebben gezegd, evenals de gemiste kans te
zeggen wat we niet hebben gezegd."

"Bovendien bieden gesprekken ons nauwelijks de gelegenheid
onze uitlatingen te herzien, wat lastig is, aangezien we
doorgaans niet weten wat we eigenlijk willen zeggen voordat
we het minstens één keer hebben geprobeerd; terwijl
schrijven, zich uitstekend leent voor en niet veel anders
is dan herschrijven, waarbij oorspronkelijke gedachten -
ruwe, onsamenhangende flarden - langzamerhand worden
verrijkt en genuanceerd."

"Een boek is het product van een ander zelf dan het zelf
dat we in onze gewoonten, in het openbaar en in onze tekort-
komingen laten zien."

"Oprechte vriendschappen voor Proust zaten er helaas niet in.
Al was het maar omdat hij veel te veel terechte maar
onaardige gedachten ten aanzien van anderen koesterde."

"Vriendschap was niet bedoeld om egoïstisch te kunnen
uitwijden over dingen die je bezighielden, maar in de eerste
plaats om warmte en genegenheid te delen. Hij kwam dan ook
tot de conclusie dat híj de vragen moest stellen en moest
ingaan op de dingen die jou bezighielden in plaats van het
risico te lopen jou te vervelen met de dingen die hem bezig-
hielden."

"Het probleem dat langdurig samenleven met een geliefde vaak
leidt tot verveling, tot het gevoel dat we iemand te goed
kennen, kan ironisch genoeg voortkomen uit het feit dat we
die persoon niet goed genoeg kennen."

"..alleen vrouwen die het je een beetje lastig maken, die
je niet meteen kunt bezitten, van wie je niet eens weet of
je ze ooit wel zult bezitten, zijn de moeite waard."

"De kern van Prousts ideeën over esthetiek terug te vinden
is in de bedrieglijk eenvoudige doch gedenkwaardige
bewering dat 'de schoonheid van een schilderij niet afhangt
van de dingen die erop staan afgebeeld'."

"We zijn niet meer in staat te schrijven na het lezen van
een goed boek."

[Illiers-Combray]
"Onze pelgrimstocht is idolatrie omdat we daarmee een
grotere waarde toekennen aan de plaats waar Proust toevallig
opgroeide dan aan de manier waarop hij ertegenaan keek."

"Als we werkelijk een hommage aan Proust willen brengen
moeten we door zijn ogen naar onze wereld kijken en niet
door onze ogen naar zijn wereld."



De troost van de filosofie (2000)

"Philo, liefde, sophia, wijsheid, - een groep mensen die als
gemene deler heeft dat ze graag wat troostende, praktische
dingen willen zeggen over de oorzaken van enkele van onze
grootste kwellingen, Ik zou mijn toevlucht tot deze mensen
zoeken."

[De socratische denkwijze]
"Een juiste bewering is een bewering die niet met logisch
redeneren kan worden ondergraven."

"Een stelling is pas echt waar, voor zover een mens ooit de
waarheid weet te verkrijgen, als deze onmogelijk te weer-
leggen lijkt. Door te ontdekken wat iets níet is komt men
het dichtst bij het inzicht wat het dan wél is."

"De vrucht van logisch redeneren is, wat Aristophanes ook
mag insinueren, superieur aan de vrucht van intuïtie."

"Het sociale leven is doordrenkt van het verschil tussen
hoe anderen ons zien en hoe wij onszelf zien."

[Epicurus]
"We bestaan pas als iemand anders ons ziet bestaan, wat we
zeggen krijgt pas betekenis als iemand het hoort, maar als
we vrienden om ons heen hebben wordt onze identiteit voort-
durend bevestigd. Hun kennis en genegenheid voor ons zijn
in staat ons uit onze schulp te halen. Met terloopse, vaak
plagerige opmerkingen maken ze duidelijk dat ze onze luimen
kennen en accepteren, en wij zodoende een plek op deze
wereld hebben."

"Er is bijna geen betere remedie tegen angst dan goed
nadenken. Door een probleem op te schrijven of er in een
gesprek uiting aan te geven, zetten we de belangrijkste
elementen ervan op een rijtje. En als we eenmaal de aard
van het probleem kennen, helpen we misschien niet het
probleem zelf uit de wereld maar wel de vervelende
bijkomstigheden zoals verwarring, verdringing, verbazing."

"Het had geen zin om je van te voren druk te maken over
een situatie die je toch nooit mee zou maken."

"Met verleidelijke plaatjes worden we niet bepaald
aangemoedigd om het geluk te zoeken in de kleine
genoegens - spelen met een kind, een gesprek met een
vriend, een middag in de zon, een opgeruimd huis, vers
brood met kaas."

[Lucretius]
"Voor ons is 't voldoende in 't mollige grasveld, naast
elkaar uitgestrekt bij een beekje en onder de takken van
een hoogopgaande boom, met weinig spijzen ons lichaam
aangenaam voedsel te geven, vooral als het weder ons
toelacht, 't jaargetijde de groenende kruiden besprenkeld
met bloemen."

[Seneca]
"Volgens de Senecaanse opvatting wordt onze woede gewekt
door gevaarlijk optimistische ideeën over hoe de wereld
en andere mensen in elkaar zitten."

[Montaigne]
"Lezen was de troost van zijn leven. 'Ze troost me in mijn
ouderdom. Verdrijft de verveling van het niets doen als ik
daar last van heb, en kan me ieder moment bevrijden van
gezelschap dat me niet bevalt. Om een aangename gedachte
uit mijn hoofd te zetten, hoef ik slechts mijn toevlucht
tot boeken te nemen.'"

"Ook in de liefde zijn dieren ons vaak de baas. Montaigne
had jaloers het verhaal gelezen over een olifant die
verliefd was geworden op een bloemenmeisje in Alexandrië.
Als hij over de markt werd meegevoerd, zag hij kans zijn
gerimpelde slurf in haar kraag te steken om haar borsten
behendiger dan welk mens ook te betasten."

"Voor het overgrote deel waren we hysterische, gestoorde,
vulgaire en opgejaagde zielen waarbij de dieren vergeleken
een toonbeeld van gezondheid en deugd waren."

"Ware wijsheid betekende ook dat we ons moesten verzoenen
met onze basale kanten, dat we moesten inzien dat
intelligentie en verheven cultuur slechts een bescheiden
rol in het leven kunnen spelen en dat we moesten
accepteren dat ons stoffelijk omhulsel dringende en soms
zeer ontluisterende eisen stelt."

"Nationaliteit en vertrouwdheid waren absurde criteria om
goed van slecht te onderscheiden."

"We studeren slechts om ons geheugen vol te proppen en
laten ons verstand en geweten leeg."

"Veel mensen zijn interessant, maar als ze onze tijdgenoot
of onze naaste zijn, nemen we ze vaak niet zo serieus. Een
merkwaardig vooroordeel tegen alles wat zich dicht bij
huis bevindt."

[Schopenhauer]
"We kunnen ons leven beschouwen als een nodeloos storende
episode in de gelukzalige rust van het niets."

"Een genie kan eigenlijk geen gezelschapsmens zijn, want
welke dialogen kunnen er nu net zo intelligent en
onderhoudend zijn als zijn eigen monologen."

"Trouwen betekent al het mogelijke doen om een voorwerp van
weerzin voor elkaar te worden."

"..de gelukkigste mens degene is die in staat is zichzelf
oprecht te bewonderen, op welke manier ook."

"Door de liefde op te vatten als biologisch onontkoombaar,
als sleutel tot instandhouding van de soort, gaf
Schopenhauers theorie van de wil ons grond om het vreemde
gedrag waartoe de liefde ons zo vaak dwingt met een mildere
blik te bezien."

"De liefde is niets anders dan de bewuste manifestatie van
het zoeken van de wil tot leven naar een ideale co-ouder."

"Iemand die verliefd is kan zelfs de onuitstaanbare fouten
in het temperament en in het karakter van zijn geliefde,
die hem een leven vol kwellingen voorspellen, duidelijk
onderkennen en zich er nochtans niet door laten
afschrikken. Want in de grond genomen streeft hij niet
zijn zaak na, maar die van een derde, die nog geboren
moet worden."

[Nietzsche]
"Iedereen die op bevrediging van zijn behoeften uit is moet
zich in de eerste plaats realiseren dat voldoening
onmogelijk is, waarmee hij de kwellingen en angst vermijdt
die er gewoonlijk mee gepaard gaan."

"Alleen gedachten die bij je opkomen tijdens het wandelen
zijn van waarde."

"Elke negatieve wortel uitrukken betekent automatisch dat
alle positieve elementen die hoger aan de stengel van de
plant hadden kunnen ontstaan geen kans krijgen. We moeten
ons niet schamen voor onze moeilijkheden, alleen voor ons
verzuim er iets moois uit te laten groeien."



Interview door Michaël Zeeman in het televisieprogramma
"kamer met uitzicht" met Alain de Botton (1969) op 20 juli
1997.



De Zwitsers-Britse schrijver Alain de Botton is de
antropoloog van het dagelijks leven. In z'n eerste twee
boeken Essays over de liefde en De Romantische School
gebruikt hij zelfs diagrammen, tabellen en plattegronden
om het objectieve karakter van z'n waarnemingen kracht
bij te zetten. Dat ziet er zakelijk uit. Maar er spreekt
ook een zeker mededogen uit. En het is geestig. Door die
observaties van zijn omgeving heen loopt de literatuur.
De Botton is belezen en dat zullen we weten. Zijn passie
voor literatuur spreekt uit de talloze en openlijke
verwijzingen naar andermans boeken. In z'n tot dusver
laatste boek heeft hij dat zelf tot systeem geheven.
How Proust can change your life is letterlijk wat de titel
zegt een zelfhulp boek op basis van Proust.

M: Alain de Botton, in een van uw romans komt 'n zeer
opvallende zinsnede voor. Ik laat nog in 't midden of we
het over 'romans' hebben. Op 'n gegeven moment citeert u
Nabokov. 'Wie wil er nou iets leren van romans?' Romans
zijn niet om van te leren. Toch is het zo dat er in uw
boeken erg veel 'informatie' staat. U bent 't dus niet
eens met Nabokov.
A: Gedeeltelijk. Hij is tegen de ideeënroman. Waarin
personages dingen voorstellen als De Dood of De Opkomst
van de Bourgeoisie. Dik opgelegde ideeën. Daar hou ik
niet van. Maar ik hou wel van het soort boeken waarin je
via de personages iets leert over de wereld. Er bestaat
dus zeker een verlangen naar informatie. Ik wil niet
alleen personages beschrijven maar ook geschiedenis,
filosofie, psychologie, in verband met 't personage.
M: Maar de gemiddelde lezer die in de boekhandel 'n De
Botton openslaat en zelfs de zeer ervaren romanlezer zal
verbaasd zijn. Hij of zij ziet tekeningen, diagrammen,
lijstjes, vergelijkingen... U heeft 'n hele nieuwe
romanvorm uitgevonden.
A: Ik hoop dat ze het boek daardoor niet onleesbaar vinden.
Ik hoop dat ik alles vrij duidelijk maak. Wat de lezer met
name in de eerste drie boeken aantreft is 'n gewoon
verhaal met personages, zoals in de traditionele roman
vermengd met 'n essayistische stijl.
M: Op meerder niveaus. Allereerst is er de verwijzing naar
Sterne. In Tristam Shandy zit 'n Zwarte Pagina, dat is
letterlijk 'n zwarte pagina. Als in uw boek iemand 'n
lijstje van ideeën of argumenten bedenkt zien wij ook 'n
lijstje. Heeft u dat zelf bedacht?
A: Ja, het is heel speels allemaal. Ik hou van die pagina
in Tristam Shandy. En de gedachte erachter. Het boek is
'n voorwerp. Meer dan woorden op 'n bladzij. Het heeft ook
visuele aspecten. Het heeft iets van 'n spelletje. Als 't
personage niks denkt, drukken we niks af.
M: Het verstoort het conventionele beeld van de roman. Soms
weet je niet wat je leest. Een traktaat, 'n verhaal, of
allebei.
A: Naar mijn gevoel is het modernisme 'n doodlopende weg
ingeslagen. Alles wat anders was, was meteen ook
onbegrijpelijk. En heel moeilijk. Ik probeer het modernisme
van die doodlopende weg af te houden. Ik laat zien dat het
anders kan. Je hoeft niet perse in de 19de eeuwse romanstijl
te schrijven. Een moderne stijl kan net zo amusant zijn als
de traditionele roman. Met boeiende personages en 'n boeiend
verhaal. Het inleven in mensen. Vermengd met 'n speelse,
intellectuele, historische invalshoek.
M: Hoe ver kun je gaan? Is er 'n moment tijdens het
schrijven dat u denkt: Nu ga ik te ver.
A: Als ik moet omschrijven wat volgens mij wél kan in mijn
boeken dan is het criterium of we de situatie begrijpen.
Mijn boeken, en zeker de eerste drie, onderzoeken relaties
'intermenselijke dynamica', om het interessant te doen.
Zolang ik dat belicht of ik dat nu doe met 'n tekening,
'n foto, 'n verwijzing naar Hegel of met 'n naturalistische
beschrijving van twee pratende mensen in bed het enige
criterium is of het lezen bijdraagt tot het begrip.
M: Maar in uw eerste twee romans Essays in love en Romantic
Movement beschrijft u mensen die moeite hebben met liefde,
relaties en hartstocht. Het verhaal ontwikkelt zich op 'n
hedendaagse wijze. De mensen gedragen zich hedendaags.
Moderne, jeugdige mensen, zoals wij tweeën. Af en toe legt
u het verhaal stil. Om commentaar te leveren. Soms expliciet,
soms impliciet. Iemand, binnen 'n relatie, is boos of
geërgerd of eenzaam en dan gaat u dat analyseren. Drijft u
dan de spot met uw personages of heeft u juist medelijden
met ze?
A: Geen van beide. Het is meer... Ik probeer te begrijpen
wat er gebeurt. Ik vind dat alles altijd veel te snel gaat.
En schrijven is voor mij 'n manier om ervaringen te
verwerken.
M: Ervaringen van uzelf?
A: Ja, en algemene, politieke ervaringen, of van wat dan
ook. Maar in deze boeken ervaringen van mezelf. Ik sta stil
bij 'n bepaald moment. Ik sta stil bij schuldgevoel.
Iemand voelt zich schuldig omdat hij het uit heeft gemaakt
met z'n meisje. Ik probeer dat schuldgevoel nader te
onderzoeken door te kijken naar wat andere mensen ervan
vinden. Ik doe niet of er geen geschiedenis bestaat. Veel
schrijvers doen alsof zij de wereld voor 't eerst hebben
geschapen. In de meeste boeken bestaan geen andere boeken.
De personages leven in 'n wereld zonder andere ideeën of
boeken. Ik maak heel duidelijk dat, als iemand zich
schuldig voelt dat niet uniek is. Er is al veel over
geschreven. Dat betrekken we erbij: 'Zeg Plato, wat vind
jij ervan?' 'Deze jongen hier zit in 'n koffiehuis...'
M: We hebben 't straks over de hoeveelheid literaire
informatie die verstrekt wordt. Maar dat commentaar op
schuldgevoel of 'n kamer binnenkomen en zien hoe die is
ingericht en wat dat over de bewoner vertelt is dat
altijd licht ironisch?
A: Nee, in essentie is het heel oprecht. Heel serieus.
Maar het is gedaan op 'n enigszins ironische wijze. Anders
wordt het zo plechtig. Ik vind het prettig om me op de
grens van het ironische te begeven.
M: Maar u bekijkt de dingen heel scherpzinnig.
En ook ironisch. Ironie is 'n hulpmiddel.
A: Ironie wordt verward met onoprechtheid. 'Hij meent het
niet.' Maar je kunt ironisch zijn en toch ernstig. Ik ben
altijd heel ernstig. Dat kan 'n gebrek lijken. Ik probeer
altijd ironisch en met humor te schrijven maar tegelijk
wil ik iets serieus onderzoeken. Wat er speelt, wat de
personages doen.
M: Waarom?
A: Waarom ik zo serieus ben? U kunt me beter vragen waarom
ik schrijf, waarom ik dat wil. Maar ten grondslag aan mijn
verlangen om te schrijven ligt 'n verlangen om meer te
weten te komen over mezelf en de wereld.
M: Dus je leert niet zo zeer van literatuur lezen als wel
van literatuur schrijven.
A: Schrijven is zeker 'n manier om meer over van alles te
weten te komen. Je gaat dieper over ervaringen nadenken.
M: U bent 'n scherpzinnig waarnemer.
A: Nu ziet iedereen mij meteen met 'n verrekijker. Liggend
in het gras, wachtend op menselijke activiteit.
M: U bent de Sherlock Holmes van moderne relaties.
A: Zo zie ik het zelf niet. Mijn observatiemechanisme wordt
op bepaalde momenten in werking gezet. Ik weet niet waarom
juist op die momenten. Maar als iemand iets zegt of doet
gaat er bij mij 'n rood lampje branden. Daar moet ik dan
dieper over nadenken.
M: Schrijft u dat dan op of onthoudt u dat?
A: Meestal komt er snel 'n notitieboekje bij te pas.
M: Waar begint dat in het leven van 'n mens?
A: Het is nogal 'n neurotische bezigheid. Het is een manier
om met angst om te gaan. Mensen onderscheiden zich door de
manier waarop ze met de stress van het bestaan omgaan.
Sommigen reageren door te drinken, anderen door te sporten.
M: En sommigen maken notities.
A: Ja, en sommigen werken heel hard. Die verdienen veel
geld in het bedrijfsleven. Er zijn talloze manieren.
Een ervan is de intellectuele manier. Dat doe je door de
dingen die je overkomen te intellectualiseren. Dat klinkt
negatief, alsof je teveel nadenkt, maar volgens mij zijn
er genoeg mensen die als eerste reactie nadenken over
zaken die ze dwarszitten. En dat heeft mij tot 'n
schrijver gemaakt.

M: We hadden het er al over dat u veel oudere literatuur
in uw boeken verwerkt. Vooral Franse literatuur. Veel Proust.
Daar hebben we het straks nog over. Rimbaud, die
tegenwoordig in Engeland vaak Rambo genoemd wordt Stendhal,
en veel Flaubert. Waarom zoveel nadruk op de grote Franse
schrijvers?
A: Ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot Franse denkers.
Franse denkers zijn heel suggestief. Ze produceren het soort
ideeën waar je goed mee verder kan. Niet dat Dickens of
Tolstoj die niet hebben maar die zijn moeilijker te
distilleren en te manipuleren.
M: Zij zijn meer uitgesproken: 'Het was de beste tijd' of
'het was de slechtste tijd'. Je kunt het uitwerken.
A: Je kunt er wat mee. Ik hou van mensen die duidelijk
stelling nemen. Je kunt het met ze eens zijn of oneens.
Dat kunnen Fransen goed.
M: En daar ergeren de Engelsen zich aan.
A: Die absoluutheid.
M: Het suggestieve ervan. Niet precies en nuchter maar heel
suggestief. Waarom die ontsnapping?
A: Aan het Engelse model? Misschien vanwege mijn onduidelijke
achtergrond. Opgegroeid in Zwitserland en toen naar Engeland
verhuisd. Ik voel veel voor Engeland en ik begrijp het land
maar ik ben ook een buitenstaander. Daar heeft het wel mee
te maken.

M: Op welke leeftijd kwam u naar Engeland?
A: Op m'n 12de.
M: En daarvoor in Zwitserland. Duits- of Franstalig?
A: Ik zat in Zürich op 'n Franse school. Thuis spraken we
Frans.
M: Zo kreeg u de Franse mentaliteit mee.
A: Een beetje wel. Al zei niemand tegen me: Je moet
Descartes lezen en Frans zijn. Ik kwam vanzelf bij de
Franse denkers terecht.

M: Draagt dat Franse trekje ertoe bij dat u zo scherp
observeert?
A: Alles waardoor je je 'n buitenstaander voelt helpt
daarbij. Er zit iets van Proust in je. Je ziet alles wat
anders is. En alles wat pijnlijk is. Het is 'n cliché,
maar 'n ongelukkige jeugd helpt en het buitenstaander
zijn helpt je om 'n goed observeerder te zijn. Ik zoek
in mijn werk altijd naar algemene wetten van menselijk
gedrag. Ik kijk meer naar overeenkomsten van mensen,
algemene aspecten dan iets unieks. Als ik me dat zelf
wil uitleggen, denk ik dat dat komt omdat ik tussen
twee landen in heb gezeten. Daarom zoek ik meer naar
wat mensen gemeen hebben dan naar wat de mensen van
elkaar onderscheidt. Ik ben veel meer op zoek naar
eenheid.

M: U gebruikt citaten uit de grote werken van de
literatuur. Uit verschillende culturen. Gewoon vanuit
praktisch oogpunt: Die literatuur is er, dus gebruik ik
'm. Maar ook door u opvoeding. U heeft er kennis van
genomen. Er is ook 'n derde reden: Een grote liefde voor
deze schrijvers.
A: Zeker, en het is 'n gelegenheid om iets over ze te
zeggen. Om ze 'n hommage te brengen.
M: Dat bent u zich bewust, al schrijvende.
A: Ja, 'n beetje wel. Ik wil ze ook tot leven brengen.
Ze worden vaak gezien als de grote, dode schrijvers. Het
klinkt pretentieus, maar ik voel me heel dicht bij de
grote denkers. In hele alledaagse situaties denk ik: Wat
raar, dat lijkt op wat Plato zei. Ook als ik gewoon in
'n restaurant zit of in 'n vliegtuig.
M: Plato in een vliegtuig.
A: Dat klinkt op zich al grappig. Men denkt: Plato hoort
niet in 'n vliegtuig maar in 'n bibliotheek. Maar waarom
ook niet? De ideeën van Plato leven. Die mag je in 'n
vliegtuig tot leven brengen. Ik heb de behoefte om mijn
dagelijkse leven te mengen met mensen die ten onrechte
gezien worden als dood. En 't soort dodelijke respect
krijgen als van iemand bij wie je in slaap valt.
M: U bent zich dus zeer bewust van wat u gelezen heeft.
A: Ja, en ik probeer altijd vergelijkingen te trekken.
En ben geneigd te denken: Dat idee lijkt 'n beetje daarop
of deze stad lijkt op die stad. Zo zitten mijn hersens in
elkaar. Dat heeft weer te maken met dat generaliseren van
mij. Ik heb 'n synthetisch brein dat alles samen wil
brengen.

M: Een praktische opvatting van literatuur. U heeft Proust
geëxtrapoleerd tot een doe-het-zelf handleiding. Hoe Proust
je leven kan veranderen.
A: Ik ben gecharmeerd van zelfhulpboeken.
M: Die leest u ook.
A: Ik heb 'n periode gehad dat ik ze kocht en las. Maar ze
stellen allemaal zo teleur. Het idee om 'n boek te lezen
dat je leven zal veranderen, heeft wel wat. Het geeft
nuttige tips voor het leven. Dat wil ik ook met mijn boeken.
Ik hou van boektitels als: Verbeter uw liefdesleven in 5
seconden. Wordt een vrolijk mens in een half uur.
M: Zulke boeken leest u.
A: Ik koop ze, maar ze zijn zo simplistisch en betuttelend
en lachwekkend. Na twee seconden gooi ik ze weg. Toch moet
je het idee serieus nemen. Het zit in sommige boeken.
De werken van Epicurus zijn zelfhulpboeken. 'Hoe benader je
het leven.'
M: En Plato ook.
A: Of de essays van Montaigne. Die vertellen hoe je het
leven moet leven. Vandaar de aantrekkingskracht van het
zelfhulpboek. Waarom, vroeg ik mij af, zou ik die benadering
niet gebruiken voor 'n serieus boek, dat echt ideeën heeft
voor het leven. Prousts A la Recherche.
M: U nam A la Recherche du Temps Perdu en heeft daaruit uw
eigen zelfhulpboek gebrouwen. Heeft hij u leven veranderd?
A: Jazeker.
M: In welk opzicht?
A: Hij was 'n inspiratie omdat hij bepaalde dingen heel
serieus nam die de meesten niet serieus nemen.
M: Liefde en vriendschap.
A: Ja, niet alleen dat, maar ook 'n bepaalde gevoeligheid.
Hij beschrijft twintig bladzijden lang hoe wolken langs de
hemel glijden. Dat maak je niet vaak mee. Dat vindt men
maar vreemd. Het werk van Proust heeft 'n zeer
gedetailleerde aandacht voor van alles wat onze aandacht
maar kan trekken. Dat inspireerde mij enorm. Hij is 'n
intieme schrijver. Hij gaat diep in op situaties die ik
ook heb meegemaakt. Die beschrijft en analyseert hij
prachtig. Vandaar.
M: Dat is allemaal vrij abstract. Terwijl het boek heel
praktisch is. 'Hoe neem je ergens de tijd voor.' 'Hoe doe
je je ogen open.'
A: Op 'n speelse manier praktisch. Al die hoofdstukken hoe
je dit of dat doet. Dat is speels, maar toch ook ernstig.
En sommige ideeën van Proust zijn heel nuttig.
M: Het is 'n groot project. Studies naar het liefdesleven
studies naar wat je met literatuur kunt doen. En hoe je 'n
biografie kunt schrijven over iemand die niets bijzonders
gedaan heeft. Een soort antropologisch, sociologisch,
psycho-sociologisch onderzoek. Alleen om jezelf te leren
hoe je het kunstje doet.

A: Kiss & Tell gaat eigenlijk over hoe we mensen kunnen
leren kennen. Een biografie is dé manier om 'n leven te
leren kennen. De heersende literaire vorm. Om Napoleon te
leren kennen, lees je zijn biografie. Biografen bepalen
wat wij over mensen zouden moeten weten. Als ik dat gedaan
zou hebben, had ik 'n heel beperkt boek geschreven. Dat is
niet zo. Het heeft 'n veel algemenere waarde. De aanname
in biografieën over wat je van iemand moet weten is niet
anders dan die in het gewone leven. Wat moet je van iemand
weten om hem te kennen. Die vraag geldt voor alle
vriendschappen, relaties. Hoe vaak hoor je niet in 'n
relatie: Je begrijpt me niet, je maakt me belachelijk.
Dat staat ook vaak in 'n recensie van 'n slechte biografie.
X heeft niets begrepen van... Wat betekent het om iemand
niet te begrijpen? Je worstelt met enorme problemen als je
iemand probeert te begrijpen. Als je iemand vraagt: Vertel
's wat over je achtergrond, dan begrijp ik je beter. Leer
je zo iemand kennen? Misschien vertelt z'n ijskast meer
over hem. Wat hij 's avonds eet. Misschien ligt daar zijn
persoonlijkheid in. Hoeveel moeten we van iemand weten?
Zijn gelaatstrekken belangrijk? Er zijn zoveel manieren.
M: Er is 'n bekend citaat van Stendhal. 'Ideeën in 'n roman
zijn als schoten in 'n concertzaal.' Hier vallen wel heel
veel schoten in de concertzaal.
A: Ik weet dat ik veel regels van de traditionele roman
overtreed.
M: Met opzet.
A: Ja, ik weet dat ik dat doe. Je hoort niet ineens
commentaar te leveren op wat het personage denkt. Je moet
het verhaal vertellen en de rest aan de lezer overlaten.
Stendhal vindt dat je moet laten zien, en niet vertellen.
Je moet niet van alles vertellen. Zo zijn mijn romans niet,
ook al respecteer ik dat en zie ik wat de voordelen zijn
ten opzichte van vertellen. Op mijn hoogdravende momenten
stel ik me voor dat, historisch gezien die traditie van
laten zien z'n beste tijd gehad heeft.
M: Dat is provocerend. Het is of u 'n lange neus maakt naar
Stendhal, Proust en Flaubert.
A: Nee hoor, want er is niks mis mee. Ik vind de boeken van
Flaubert geweldig. Je kunt het vergelijken met 'n architect
die respect heeft voor de Renaissance, maar zelf niet in
die stijl bouwt maar dingen bouwt van glas, stalen balken
en draad en noem maar op.
M: Valt er ook, net als bij een architect iets te vertellen
over waar dit project u nog heen voert?
A: Daar ben ik zelf nog niet uit. Maar er zijn altijd
dergelijke thema's. De algemene deler van alle boeken die
ik nog zal schrijven zal het zoeken zijn naar nuttige
ideeën om te leven. Op welk terrein dan ook. Op persoonlijk
terrein, politiek, artistiek. Het zullen boeken zijn waar
je iets aan hebt. Boeken met uitdagende ideeën.
M: Thank you very much
A: Thank you.