De tranen der acacia's (1949)
Drieëntwintigste druk 1996.



Een oorlogsroman waarin de oorlog maar een zeer bescheiden
rol speelt. En dat geldt met name voor de het laatste deel
dat zich grotendeels in een rustige ambiance van Brussel
afspeelt.

In de eerste hoofdstukken is niet sprake van een duidelijke
hoofdpersoon. Het perspectief (point of view) verandert
nogal eens. Sommige hoofdstukken zijn duidelijk vanuit
één persoon geschreven. Bij andere wisselt dit perspectief
weer. Er is zelfs sprake van een complete decorwisseling
in het dertiende hoofdstuk.

Dat alles maakt het geen 'traditionele' roman, of beter
nog: juist een originele roman. Persoonlijk vind ik het de
meest rijke van Hermans. Jammer dat er niet veel mooi
geschreven zinnen in voorkomen. En dat komt niet zozeer
doordat dit het werk is van een beginnende schrijver.
Hermans is zelden een schrijver van vele prachtige zinnen
geweest, waarbij de tekst als muziek gelezen kan worden.


(H1) Introductie van Oskar Ossegal (40 jaar) in de trein
van Zwolle naar Kampen. Ossegal is chemicus, gehuwd met
Andrea Covàx, geboren te Praag. Oskar slaapt met de meid
van het hotel (ze komt vrijwillig op zijn kamer). "Haar
borsten puilen onder haar strakke jurk, zij trokken lange
opgeblazen gezichten als van kinderen die niet naar buiten
mochten." "In kampen praten ze alleen over God en zoenen
ze elkaar met de lamp uit."

(H2) Introductie Arthur (20 jaar), in Amsterdam, hij belt
met zijn halfzus juffrouw Carola Muttah. Arthur is woedend
omdat Oskar zich niet aan de afspraak heeft gehouden.
"Hij praatte veel met Oskar, ook als hij niet in zijn
gezelschap was."

Verteller: "Op de bovenste verdieping woonden Arthur en
zijn zuster, op de onderste hun grootmoeder van
moederszijde, die een spiritistische praktijk hield.
Carola deed het huishouden voor alledrie."

We komen er achter dat Oskar met een koffer met bomen
reist. Arthur en Carola zijn ongerust omdat er vandaag
geen brief van Oskar is gekomen. Arthur en Carola
bekvechten met hun grootmoeder. Arthur en Carola ruziën
later verder wanneer Arthur suggereert dat Oskar en
Carola voor elkaar bestemd zijn.

(Arthur houdt er diverse ideaalbeelden op na.)

(H3) Oskar praat ook denkbeeldig met Arthur. Carola heeft
hem gevraagd de koffers naar Emmeloord (Vloeddijk) te
brengen. Oskar heeft haar overladen met  attenties, daarom
is ze hem gevolgd toen hij uit Praag weg moest. Oskar
schrikt wanneer hij zich realiseert dat hij vergeten is de
brief te posten. Aankomst laboratorium Noord-Oost Polder.
Oskar loopt in een hinderlaag en moet de koffers openen
voor de Duitsers.

(De elementen Tsjecho-Slowakije en een brief posten komen
ook voor in Herinneringen van een engelbewaarder.)

(H4) Arthur droomt over Ottolien, het meisje met de bril.

(Een hoofdstuk beginnend met een droom, niet de laatste
keer in het werk van Hermans.)

Carola maakt hem wakker. Al een week had hij haar niet
gezien. Ze komt hem vertellen dat zijn vriend Oskar is
gearresteerd. Hij twijfelt of ze echt verdriet heeft om
Oskar wanneer ze huilt. "Hoe lang duurt de oorlog nog...
daar gaat mijn jeugd." De vader van Arthur woont in
Brussel en is Jood.

"Een fiets kopen (van het gestolen geld van de grootmoeder)
bij Zwikker. Weer terug naar huis om te zien of Carola nog
meer weet en dan direct naar Andrea, dacht hij.
Waarschijnlijk weet Andrea waar de andere leden van de
organisatie zijn, die ik moet waarschuwen."

(H5) Arthur ontmoet de Duitse vriend van Andrea, Ernst:
"Ik ben je vijand niet. Ik ben een deserteur. Van het
voorjaar komt de invasie. Dan is alles binnen twee
maanden afgelopen."

Arthur op de fiets: "Over een uur lig ik met Andrea op de
divan." Hij vertelt haar het nieuws over Oskar. Ze huilt.
Hij zegt dat Ernst misschien kan helpen. Andrea vertelt
dat Oskar en Carola een Duitser hebben vermoord op de
ochtend dat Oskar naar Kampen vluchtte. Arthur slaapt in
de logeerkamer, maar na wakker geworden te zijn door een
schietpartij (buiten) kruipt hij met Andrea in haar bed.

(H6) Oskar in de verhoorkamer en cel. Door Carola was hij
hier terechtgekomen. Altijd had hij Andrea in de steek
gelaten, haar ontrouw had hij met ontrouw vergolden.
Andrea had hem geen enkele keer betrapt. Hij daarentegen
had zich nimmer opgewonden wanneer hij háár betrapte
sinds hun huwelijk in Parijs

(Pag. 106/107 en 110 passages over Parijs: de métro in
Jugendstil, gasverlichting en de pneumatische post).

In gevangenschap ontmoet hij de Deen Oskar Sørensen.
"Als ik de gevangenis verlaat, zijn mijn bangheid en
luiheid geboet. Ik kom nooit meer bij Andrea terug."

(H7) Carola in gedachten over Ernst. Een toekomst met hem:
leven onder andere namen, in een ander land, misschien wel
Spanje of Argentinië.

Bij de dameskapper, bij haar vriendin Lydie. Gedachte dat
Lydie, die in Kampen in een hotel heeft gewerkt en "soms
had ik het wel eens gezellig met een gast", wel eens iets
met Oskar zou kunnen hebben gehad. Daarnaast komen in dit
hoofdstuk kort de gedachten van Ernst zoals zijn motieven
en de relatie met Carola aan bod.

(H8) Oskar fietst naar Amsterdam met dertig kilo aan waren.
Hij 'betrapt' Arthur en Andrea in zijn eigen woning.

Het perspectief gaat over naar die van Arthur. Oskar zijn
kalmte maakte ook Arthur kalm. Arthur realiseert zich dat
hij overbodig is geworden. Oskar vindt het dom van Arthur
wanneer hij jaloers is. Oskar legt ook uit waarom hij naar
Kampen ging. "Je bent een veel kinderachtiger jongen dan
ik altijd heb gedacht. Ik dacht dat jij je voor
belangrijker dingen interesseerde."

Oskar en Andrea zullen de volgende dag naar de Veluwe gaan.
Arthur gaat naar huis.

(H9) Arthur thuis met Andrea. "'Wie is daar?' Hoorde hij
Carola roepen achter de deur. Hij gaf een schop tegen de
deur en riep: 'Klein Duimpje; je hebt toch zeker wel brood
voor mij?'"

(Verwijzing naar een sprookje.)

Oskar komt langs om Arthur aan te bieden op zijn woning te
passen. Arthur wil nergens meer aan beginnen. Arthur vind
het vreemd dat Oskar geen interesse heeft voor Carola.

Oskar komt vervolgens niet meer in levende lijve in het
boek voor.

(H10) Arthur woont een maand thuis. Carola is sinds zijn
terugkomst niet meer thuis geweest. Arthur ontmoet Proost
die hem het verhaal vertelt over Oskar "die een Duitser
worgt". Arthur gelooft Proost niet.

Arthur probeert met deze puzzelstukken toch het verhaal van
Oskar compleet te krijgen. "Waarom wil ik uit alles wat
opmaken? Waarom denk ik nog na over Carola, Oskar, Andrea,
alles wat niets meer voor mij betekenen kan." "Een mier
dwalend door een spons, was hij. Nooit zou hij in alle
gangen kunnen komen, daartoe duurde een leven te kort.
Nooit zou hij kunnen onthouden waar hij was geweest en waar
nog niet. Ik denk te veel. Ik wind mij op voor niets."

Arthur ontmoet thuis Lydie en Carola. Arthur vertelt Lydie
over het schaar van Damokles (p.199). Ze zitten samen op
bed, maar Arthur heeft hoofdpijn: de invloed van zijn lieve
grootmoeder.

(Damokles: De donkere kamer van Damokles.)

(H11) Arthur komt Lydie herhaaldelijk tegen in de Centrale
Keuken. Hij ziet er Carola ook nog een keer. De Amerikanen
vliegen over. Het Rode Kruis deelt Zweeds witbrood uit.
Bevrijding. Een communist met een rood bord met opschrift
LEEST DE WAARHEID sneuvelt.

Wat moet Arthur beginnen. Misschien naar Indië gaan
(Verwijzing naar Ik heb altijd gelijk). Hij bezoekt proost.

Thuisgekomen ontdekt hij dat een deel van zijn voedsel-
voorraad uit zijn kamer is gestolen. Hij valt door een gat
in de vloer een verdieping lager op de tafel, en gaat de
confrontatie aan met de irritante grootmoeder. Arthur
vermoordt op gruwelijke wijze, zonder voorbedachte rade,
de binnenkomende Ernst.

"Hij ging voor het raam staan alsof hij erdoor ontvluchten
kon en was niet meer dan een vlieg die tussen gordijn en
vensterglas gevangen zit."

Carola komt thuis, ze is gekortwiekt omdat ze moffenhoer
was. Ze wil dat Arthur de dokter haalt voor grootmoeder,
maar dan moet eerst Ernst worden weggesleept.

Hij wil zijn fiets halen bij Lydie, Arthur ontdekt dat de
voorspellingen van grootmoeder uit zijn gekomen. "Laat
Carola barsten, dacht hij." Hij blijft bij Lydie slapen.

(H12) Carola heeft grootmoeder in bed gekregen en wil een
dokter halen. Ze bezoekt Lydie in de kapsalon: "Dat
broertje van jou is een lekker nummer..."

Vervolgens gaat ze naar Arthur die net wakker is geworden
uit een droom waarin grootmoeder met het oog van Ernst
speelt.

Lydie heeft het schrift van Ernst bij Arthur weggehaald.
Carola verklaart dat ze Oskar niet heeft verraden. Hoe
zullen ze Ernst laten weghalen? (een grammofoon met de
treurmars van Chopin). In de nacht dumpen ze Ernst.

De volgende ochtend neemt Arthur afscheid. "Toen zag hij
plotseling Ottolien. Zij zat in een lage gepantserde wagen,
onder elk van haar benen de knie van een soldaat. Zij
lachte en probeerde iets te roepen. Haar brillenglazen
waren kleine zonnetjes. De laatste keer dat Arthur haar
had ontmoet, was in een droom geweest. Haar moeder zat
met haar voeten in een bak vol aarde en Arthur's vingers
hadden Ottolien's bril in een diadeem veranderd."

(H13) Arthur tussen de Canadese auto's, motorfietsen en
tanks.

"Op een bepaald ogenblik schreeuwde hij mee  hoera', omdat
hij bang was dat zijn zwijgen de aandacht zou trekken."

(Arthur is ook al geen meeloper of teamspeler.)

Arthur ontmoet Speeman, de man die volgens Proost door
Oskar is gered. Speeman is via Portugal in Engeland
gekomen. Speeman ontkracht het verhaal van Proost over de
heldendaden van Oskar. "Het zal Oskar nog zuur opbreken.
Hij is een stinkende lafaard en een rottige verrader."
Arthur mag met een legertruck mee naar Nijmegen.

(H14) Arthur komt via Arnhem in Nijmegen, vervolgens met
een boerenkar in Eindhoven. Daar ontmoet hij militairen
die via Luik naar Brussel reizen.

"In Brussel was helemaal niets verwoest; in Brussel was
het helemaal nooit oorlog geweest."

Zijn vader trekt hem aan de hand naar binnen. Hij ontmoet
er de meid Rose, en de vrouw van zijn vader Alice: "Het
is een huis vol mensen, weet je Arthur, je zult misschien
geen tijd hebben ze allemaal te leren kennen. Lucien is
de man van Lory, mijn oudste dochter en Bastó is een neef."
Arthur ontmoet hen. Af en toe een paar Franstalige
dialogen.

(Arthur in een andere wereld.)

(H15) Arthur is inmiddels een paar weken in Brussel. "Hij
liep iedere middag de stad in. Tegen vieren nam hij de
bioscoop. Omstreeks zes uur ging hij ergens taart eten of
frites. Om acht uur nam hij zijn tweede bioscoop."

"Hij liep op slapende voeten en inwendig ruiste hij als was
hij een waterval."

Hij heeft een lang gesprek met zijn stiefmoeder Alice.
"'Jij praat aldoor over oorlog, nog aldoor. Maar daar zijn
wij toch niet mee begonnen? Ik wilde eigenlijk helemaal
niet weten hoe je over de oorlog denkt. Ik wilde iets van
jezelf weten...'"

Bij een wandeling denkt Arthur: "Ik hoor niet bij het huis,
maar het is mijn eigen schuld. Ik werk niet. Iedereen heeft
iets te doen. De meesten zijn de hele dag weg, je ziet ze
haast nooit. Het enige wat ik doe is eten en slapen.
Ik, de zoon! Ik, de enige zoon! Hoe moeten mijn zusters mij
haten!"

(H16) "Alleen voor geld is er ruimte in een klein land."

(Met een soortgelijke zin eindigt Ik heb altijd gelijk.)

Arthur heeft een afspraakje met Gaby bij de Koninklijke
Bibliotheek. "'Je hebt op alles commentaar. Je denkt te
veel.'"

Gaby gaat veertien dagen met een vriend op vacantie naar
Barvaux.

Alice: "'Lorrete heeft je op de tram zien staan met een
meisje. Misschien zul je door haar wel kennissen maken
onder studenten. Dat zou ik prettig voor je vinden. Ik heb
er dikwijls over nagedacht: wat wil je eigenlijk gaan
doen?'"

Alice heeft het er met hem over dat zijn leven heel anders
geworden zou zijn wanneer zij toen ze zijn vader leerde
kennen direct bereid was geweest hem te ontvangen.

De 's avonds heeft hij een gesprek met zijn vader die
schaakt en sherry drinkt. "'Ik wil niet graag een zure
Hollander zijn, papa.' 'O, het nordische temperament heeft
ook zijn bewonderenswaardige kanten. Het is een van de
grootste domheden van de geschiedenis, dat Holland en
België later toch weer van Frankrijk zijn afgescheiden.
Nu zijn België en Holland overbevolkt en Frankrijk heeft
geen mensen genoeg.'"

(H17) Arthur wil Gaby (Gabrielle) bezoeken. Lucien denkt
dat hij voorgoed vertrekt, maar Arthur zegt terug te komen.
Lucien maakt hem duidelijk dat hij beter weg kan blijven.
In zijn woede dreigt hij Lucien te vermoorden, omdat deze
hem in een kwaad daglicht wil brengen bij zijn vader.
Arthur krijgt spontaan een bloedneus.

"Ik zal schuw moeten leven, als een konijn in een hok,
afwachtend tot iemand een koolstronk door de talies steekt.
'bloedneuzen kunnen iel en gevaarlijk zijn,'zei Lucien,
'ge weet toch wel dat Atilla gestorven is van een
bloedneus, in de huwelijkssponde?'"

(H18) Arthur zal Gaby weer ontmoeten. Generaal de Gaulle
houdt zijn intocht in Brussel.. Arthur overnacht bij Gaby.
"De avond ademde hem in het gezicht. De vogels wisselden
zinneloze telegrammen." "Ik houd van haar en als ik genoeg
van haar heb, vind ik iemand anders. Ik zal wel cynisch
moeten blijven."

(H19) Alle nachten bracht hij door met Gaby. Er volgt nog
een confrontatie met Lucien. Rose zegt dat er nauwelijks
genoeg eten is.

"Iedereen is van binnen een bioscoop, dacht hij. Je zit er
alleen altijd in je eentje te kijken. Je hebt altijd de
illusie dat er plaats is voor meer personen. Maar dat is
niet zo."

Gaby wil definitief van haar minnaar in Bergen/Barvaux
afscheid nemen omdat ze van Arthur houdt. Terwijl Arthur
zich realiseert dat hij haar kwijt aan het raken is.

"Wie geen oorlog heeft meegemaakt, heeft niet geleefd."
Arthur wil zich aanmelden als vrijwilliger voor de oorlog
tegen de Japanners. Het Nederlandse consulaat raadt hem
aan naar Nederland terug te keren en zich daar aan te
melden.

Zijn vader regelt voor hem het Belgische staatsburgerschap.
Dan moet hij verder door het leven gaan als Joseph Mencken.

Hij neemt afscheid van Alice. "Hij wist niet anders of het
stond in grote letters op zijn voorhoofd geschreven dat
hij loog."

Rose probeert hem nog over te halen om samen het hem een
nieuw leven te beginnen. "Zij is eigenlijk heel mooi,
dacht Arthur, zij heeft gelijk. Ze holde mee tot het
einde van het perron, wadend door lange slierten stoom."

(H20) "Hij wilde niet in België blijven en niet naar
Duitsland. Hij kon niets verzinnen wat hij wilde. "

(Doelloos als Lodewijk Stegman in Ik heb altijd gelijk).

"Hij had dikwijls overwogen een deel van de bevolking van
het kamp neer te leggen, of ermee te schieten in de Kapel
van het Heilige Bloed. Maar hij mocht zijn stengun niet
meenemen buiten het kamp."

Hij leest de Weekly Free Press Prairie Farmer: "the art
experts are right when they say that pin-ups are tops of
the new art form."

(Een voorbode van Hermans' werkje over pin-ups?)

Arthur reist naar Amsterdam en bezoekt Andrea. Oskar is
gearresteerd. Ze vraagt hem te helpen, hij is toch een
vriend. Arthur had niet het recht een oordeel over Oskar
te hebben. Hij was zeker even laf, volgens Andrea.
Andrea heeft inmiddels een Captain als vrijer.

Carola heeft gezegd dat hij wist waar Ernst was. Ernst
wist alles en zou Oskar wel vrij kunnen krijgen."

Oskar drukt op de knop van de noodrem en hij en Andrea
bedrijven de liefde in de lift

"Als zij maar van hem had gehouden, dan was hij nu niet
verloren geweest."

Arthur wil Carola bezoeken, maar men is bij het huis net
bezig met het dreggen met een stoombaggermolen. "Wat zal
het een walgelijk gezicht wezen als het lijk van Ernst
boven water komt."

"Voor het eerst werd hij verdrietig om Andrea. Ondertussen
heb ik maar niemand meer, helemaal niemand meer. Waardoor
heb ik alles verspeeld?"

(H21) De volgende dag gaat hij terug naar Brussel.

"Het had hier zwaarder gesneeuwd dan in Amsterdam. Als
Oskar verhoord werd, dan zou hij Arthur zeker noemen. De
trams kwamen aanvliegen, op hoge vleugels van water dat
bij de wielen opspoot."

Lucien laat hem niet binnen. Alice zou gestorven zijn van
bekommerdheid om hem. "Lucien heeft gelijk. Ik heb het
gedaan."

Hij gaat samen met dronken Canadezen naar een bordeel.
"Maman est mort." Het meisje begon te lachen. Hij denkt er
Carola te zien en vertrekt.

Op straat ontmoet hij de Joegoslavische Maritza. Hij kiest
de kamer Sneeuwwitje. Hij blijft tot ver in de ochtend.

In de tram ontdekt hij dat hij geen bankbiljetten meer
heeft (hij is bestolen). Hij koopt een tak orchideeën en
bezoekt zijn vader."Zorg ervoor nooit anders dan andere
mensen te zijn, Arthur, want dan ben je verloren." Zijn
vader wil niet over zijn werkelijke moeder praten.

"Het bed was tot de rand van het laken door boomtakken met
groene bladeren eraan bedekt. Geen enkele bloem in dit
vertrek. Zie de acacia's, het oud symbool der
onsterfelijkheid. De acacia blijft altijd groen."

"Voor mij is geen plaats, dacht Arthur. Hij voelde zich
heel goed toen hij door de avenue liep. Hij was bang dat
hij, als hij nog één keer naar het huis omzag, er weer
terug zou moeten komen."

"'Dit is de allerlaatste tram' zei de bestuurder,' wij
gaan naar de remise.'"

Hij bezoekt Maritza nogmaals. (Hij moet even wachten.)
"'Kleedt u  zich alvast maar uit', alsof hij zich gereed
moest maken voor een medische behandeling. ... Toen zag
hij Maritza aankomen, zij had niets aan, zij liep zelfs
op blote voeten. Zijn hart hijgde in zijn oren."

Dit keer is alleen de hele kleine kamer vrij, helemaal
bovenin het pand: Rood Kapje. Hij speelt grote wolf.

(Sprookje.)

"In zijn hoofd begon het langzaam te kloppen, en
tenslotte werd dit zó hevig dat het leek of er iemand
maar niet naar buiten kon komen. - Hij gaf geen antwoord
meer op wat ze zei. 'Atilla!' riep zij opeens, Atilla!!'"

(Zie Atilla in Hoofdstuk 17.)



Een prachtige climax in een min of meer open einde.

Sprookjes: Kruimeltje en Roodkapje.

Arthur zijn hele leven bestaat uit reageren op wat anderen
doen en zeggen. Hij bedenkt zelf de antwoorden, of lokt
onbetrouwbare mededelingen van anderen uit, wat hij pas
beseft als het te laat is.

Arthur raakt verward in de 'geheimen' die hij te weten wil
komen over de in het begin door hem bewonderde vaderfiguur
Oskar.

Hermans beschrijft eigenlijk haast nooit de oorlogsvoering
zelf. Maar hij heeft de oorlog nodig als achtergrond, omdat
dan meer dan ooit de zinloosheid van menselijk handelen tot
uitdrukking komt.

Er is alleen de (roman)wereld zoals die vanuit de personages
zichtbaar wordt: alleen persoonlijke voorstellingen van de
'waarheid'.

Arthur hoort niet thuis in zijn eigen levensverhaal, daar
komt het op neer. Hij is een buitenstaander, een gedoemde.

Door de lezer geheel op te sluiten in het gezichtpunt van
één personage, wordt hem de kans ontnomen, een 'juiste' kijk
op de gebeurtenissen te krijgen. Daarmee is de weg open voor
het creëren van een romanwereld waarover geen 'waarheid' te
kennen is.



Bijzonder of foutief woordgebruik:
-	Voorbalcon (voorbalkon)
-	Bekoorlijkheden en huldeblijk
-	Wat hij kies van haar vond
-	Mulattin
-	Quadrone (voor een kwart Jodin)
-	Liassen
-	Tropeeën
-	Zij al zeven en twintig was (zevenentwintig)
-	arduin
-	vacanties (i.p.v. vakanties)
-	hall (i.p.v. hal, p.154)
-	cirkus (circus, p.176)
-	apprêt
-	agglomeraat