Au pair (1989)
Tiende druk januari 1996



Bijzondere uitgave: De Bezige Bij Kapitaal
Aan de binnenzijde van de kaft zit een fotocollage.

96 hoofdstukken, 416 pagina's.

De roman sluit, zoals gebruikelijk bij Hermans, af met waar
en wanneer het is geschreven.
In dit geval: Parijs, 27 aug '83 - 29 jan '89.
En dat is in vergelijking tot eerder boeken vrij lang. Het
is een nogal gepolijst geschreven verhaal. De tranen der
acacia's is bijvoorbeeld 'rommeliger'.

Hermans kruipt in de huid van een jonge vrouw. In De tranen
der acacia's zitten passages die geschreven zijn vanuit het
oogpunt van een vrouw, bijvoorbeeld over Carola in
hoofdstuk 7, maar dit keer dus een geheel boek.

Hermans woonde tussen 1971 en 1991 in deze wereldstad, eerst
op no.18 rue Théodule Ribot. Na zes jaar verhuisde hij naar
no. 86 Avenue Niel, nabij de Arc de Triomphe.

In deze samenvatting/citaten herhaal ik minimaal alle
straatnamen die in het boek voorkomen.


"Paulina besloot dat ze Frans en Kunstgeschiedenis wilde
gaan studeren in Parijs."

Een passage refererend aan Hermans' universitaire
ervaringen, van het type Onder professoren:
"Taalwetenschapper Rudolph, de vriend van nichtje Klara:
Ontslag genomen bij de universiteit had hij uiteraard niet.
Het salaris kon hij niet missen. Maanden geleden had hij
zich ziek gemeld (nerveuze overspanning)."

En een alinea die net zo goed van alter ego Age Bijkaart
had kunnen komen:
"Hollanders die beweerden dat ze perfect Frans spraken, die
kenden het in werkelijkheid zo slecht, dat ze niet eens in
de gaten hadden hoe slecht ze het kenden."

Paulina haar ouders hebben een zomerhuisje in Agen, tussen
Bordeau en Toulouse.

Ze vond een kleine hotelkamer in de rue de Seine.

Beschrijving Paulina: Dianafiguur, 1 m 92. Lieve blauwe
ogen en lange blonde haren.

Als 'au pair' bij een advocaat, Maître Pauchard, in rue
Verniquet in het zeventiende arrondissement. Dienstingang
aan de rue Alfred Roll.

"Alle andere zijn aan zwarten en Arabieren verhuurd. .. die
alles bevuilden en nooit iets schoonmaakten."

In de bioscoop draait een documentaire van de Zwitser
Bartbet Schroeder over het dagelijkse leven van Idi Amin
Dada, de tiran van Oeganda.

"Het was een kolossale neger."

"En toch was West-Europa immuun gebleven voor Arabische
muziek."

"Hij droeg alleen een smal, krap zittend onderbroekje of
zwembroekje misschien, van een glanzende paarse stof. Zijn
buik puilde er ver overheen. Zijn navel was zo zwart en
diep als een afvoergat. Het broekje zat strak om zijn
heupen, maar van voren erg onregelmatig, alsof hij er drie
forse aardappelen in had verstopt."

"'Ik heb je gisteravond gered van die afschuwelijke Rus,'
lichtte hij nader toe, 'wat ga jij daartegenover stellen?'"

"De mannen vielen wel mee. Al die verhalen waren sterk
overdreven."

H11) "Zo'n toeval! Aan de ingang van het Louvre ontmoette
ze een meisje dat op het gymnasium in haar klas gezeten had."

"Als ze zich naakt voor de spiegel bekeek, wist ze dat ze
volmaakt was - zij het niet op schaal."

"Ze keek naar de Triomfboog van de Etoile. Nutteloze poort,
die nergens toegang toe verleende."

"Een landgenoot van mij is hier, in deze stad, verliefd
geworden op een Hollands meisje. Hij heeft haar meegenomen
naar zijn kamer. Hij heeft haar daar opgegeten."

"'Luistert u eens, meneer,'zei ze streng, 'als u mij wilt
opeten, heeft u wel een half jaar werk. Het gevaar dat de
politie erachter komt lijkt me groot."

Paulina gebruikt de metro op de place Péreire.

Bij thuiskomst: "Daar lag die kolossale neger, in haar bed."
Ze vlucht terug naar het hotel in rue de Seine.

".. ik wil niet dat jij in de slaapkamer komt, als mijn man
daar nog in bed ligt."

Rue Alphonse de Neuville.
"Nog nooit was het haar overkomen dat ze mannen in wie zij
geen zin had, niet op afstand had weten te houden."

"Kom binnen, Lorelei!"

Maître Pauchard, net uit bad: ".. zijn van hals tot voeten
dichtbegroeide lijf vol donkere krullen, als het lichaam
van een gorilla."

Het zoontje van het gezin Pauchard: "Een dertienjarige van
zulke kolossale afmetingen ontmoette je niet elke dag. Op
de tafel stonden wel drie televisietoestellen en de muur
tegenover zijn bed was van onder tot boven beplakt met
blote meiden."

"In ieder geval ben je heel wat mooier dan de vorige. Kun
je je niet even verkleden? Ik zie je liever in een rok. Dan
kan ik eronder kijken. Je zou alvast je broek kunnen
uittrekken. Ik ben erg ongeduldig."

"Langs de rand van het tapijt stonden een tal van antieke
stoeltjes, taboertjes en tafeltjes. Geen van deze stoelen
noodde Paulina tot zitten"

Een nieuw adres van het au pairbureau: rue Guynemer 2.



H20) "...aan de andere zijde lag het park van het Luxembourg.
.. Liep de niet zo jonge meneer tegen wie zij opbotste
misschien ook te fantaseren over een beter leven?"

"'Je spreekt uitstekend Frans, maar ik herken je accent.'
Het was een man met een gladgeschoren gezicht en grijs,
achterovergekamd haar. Hij droeg een bril in hoornen montuur
en leek op iemand die zij eerder gezien had, maar dit
laatste wist ze niet zeker. Zijn gezicht was er niet een
dat van nature vriendelijk stond. Toch keek hij haar
vriendelijk aan."

"'Er zullen telkens weer ogenblikken komen dat je je niet
eenzaam voelt, of waarin je beseft dat het soms een groot
voorrecht kan betekenen alleen te zijn.'"

"'Van dit ogenblik af zullen een heleboel dingen beter
gaan. Ik heb het beste met je voor.' 'U? Bent u misschien
een tovenaar?' 'Waarom niet? Een tovenaar, of de Duivel.
Dat weet niemand precies, ik zelf ook niet. Maar ik zal je
laten zien dat ik er niet op uit ben iedereen in het
ongeluk te storten.'"

"'Maar hoe kunt u mijn gedachten raden?' 'Misschien worden
jouw gedachten je wel ingeblazen door mij.'"

De man in de voorgaande passages is de schrijver zelf, die
het boek is binnengeslopen, om voor eens de held, heldin,
van het boek ellende van haar voorgangers (personages) te
besparen.



.. de hoek van rue Guynemer en de rue de Vaugirard.

"De Lune. Iedereen in dit huis heet de Lune. De butler was
een spraakzame Vietnamees. .. leek het precies of ze in een
buitengewoon luxueus hotel terecht was gekomen."

"Alles kon je geloven, maar niet dat een wildvreemde oude
man een au pair in zijn huis toeliet, haar van alle gemakken
voorzag. Zo'n man bestond of helemaal niet, of het was een
maniak met vreemde, gevaarlijke fantasieën."

"Ik ben mevrouw Le Dantec. Ik bestier het huishouden van de
generaal. Hij voelt zich vandaag niet erg goed. Uw komst
heeft hem te veel opgewonden."

(Denk aan de bedlegerige toestand van de stiefmoeder van
Arthur in de Acacia's.)

"De generaal is familie van de dame op het au pairbureau:
Oom! Ik heb nu precies wat je al maanden zoekt! Een Hollands
meisje. De generaal heeft me voorspeld dat dit gebeuren zou,
en hij vergist zich nooit."

De generaal is helemaal bezeten van de Nederlandse
realistische tekenaar Constantin Guys (1805-1892), net als
Paulina afkomstig uit Vlissingen.

"Na afloop van het college ging ze naar de FNAC in de rue
de Rennes."

Het is opvallend dat er in het boek nooit een scène
afspeelt in de Universiteit. Hermans heeft het kennelijk
helemaal gehad met de collegezalen en professoren.

Cynisme over Nederland: "Luxe, kalmte en wellust, dat waren
de eigenschappen waarin Holland uitblonk volgens Baudelaire.
Hij had er zelf dan ook nimmer een voet gezet."

Bij een antikwaar over Guys: "Een begaafd man, de eerste
moderne oorlogscorrespondent."

(antikwaar i.p.v. antiquaar)

"Eigenlijk was het toch allemaal maar toeval."

(Zonder toeval geen verhaal.)

"Door rue Cassette, de kortste route."

Ze ontmoet de oudste zoon van de generaal in de lift, met
Fra-Diavolo-hoofddeksel: Armand.

H27) "Haar eigen koffers. En twee splinternieuwe van soepele
donkerblauwe gebloemde gobelinstof. Dit was toch een
verwennerij die de spuigaten uitliep! Om bang van te worden.
Zo kon het niet doorgaan."

Armand, was misschien nog wel een halve centimeter langer.

Zijn broertje op de eerste verdieping heeft alles moors
ingericht: witte muren en plafonds, rode tegels op de vloer
en in elke doorgang een hoefijzervormige boog.

Jacqueline, de vrouw van Armand, klein, smal en plat als
een jongetje. (En een pruik: "Ik laat me kaal scheren,
omdat ik mijn eigen haar zo lelijk vind.)

"Was dit nu gezellig? Hij had de stoelen toch wel dichter
bij elkaar kunnen schuiven. Een glanzende neger in een zwart
en geel gestreept vest met zwartsatijnen mouwen kwam binnen.
Hij droeg een stel van drie in elkaar passende lage
tafeltjes."

"Frankrijk is een schijnheilig land. Het wordt voor negen
tienden door struisvogels bevolkt."

Jacqueline (a la Hermans): "Alleen boeken van uitgevers
die adverteerden werden gunstig besproken. Uitgevers hebben
alleen belangstelling voor zaken die de verkoop van hun
drukwerk kunnen bevorderen."

Armand en Jacqueline hebben een zoon: Edouard.

"De beste manier om aan idiote discussies een eind te maken,
is je tegenstander ongelijk geven en hem tegelijkertijd te
vleien door hem vaardigheden toe te dichten waar hij zelf
niet eens in geloofd."

"Er bestaat op deze wereld niets wat je in zo grote
moeilijkheden brengen kan, als letterlijk geloven wat de
mensen zeggen."

"'t Zijn ongelukkige mensen, dacht ze, ongelukkige mensen.
Ik zou ze willen troosten, maar ik weet niet hoe."

"'Als hij een aardige vrouw had, als we kleinkinderen
kregen, veranderde het misschien, hadden we in elk geval
een nieuw onderwerp van gesprek.'"

(Ze willen haar koppelen aan Edouard.)

"Nou ja, die mensen waren dronken. Je moest er medelijden
mee hebben."

H28) "Ze werd ook voortdurend nieuwsgieriger naar wat er
van haar als tegenprestatie zou worden verlangd."

H29) De avenue Hoche, of de avenue de Friedland.

H30) De generaal ontvangt haar. Hij heeft het voornamelijk
over Guys en Baudelaire en de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

H31) Eten met de generaal en zijn vrouw (ze heeft een
wijnvlek op neus en wang), lachte verdrietig tijdens de
begroeting. De familie heeft vier auto's. Paulina heeft een
rijbewijs en zou de omgeving van Parijs moeten zien, 'als
je op Parijs bent uitgekeken.'

"'En de rijtuigen die Guys tekende! Baudelaire wordt er
lyrisch over in het laatste hoofdstuk over Guys.'"

"'Gebruik je geen poeder en zelfs geen rouge?'"

H32) "Niemand zal mij ooit echt mooi vinden. Zelden was ze
in de gelegenheid geweest zichzelf van top tot teen te zien
in één oogopslag, zoals in de spiegels van deze badkamer,
die van de vloer tot de zoldering reikten. Een Venus van
Milo met armen. Haar borsten waren klein en hard, maar ze
was minder breed dan Venus."

"De chauffeur was een dwerg."

(Paulina is bang dat ze hem overrijdt met de auto, omdat
ze hem nergens meer ziet staan.)

H34) "De volgende dag, uit de collegezaal teruggekomen,
ontmoette ze toevallig Armand."

Michel: 'Mijn vrouw vind mijn muziek niet om aan te horen
en heeft mij verlaten. Ik mis haar niet. Ik wil alleen
zijn, in een ruimte.'

"'t Is een Piano met voetklavier. Op de hele wereld zijn er
misschien geen twintig meer van. Bekijk de man aan de muur.
Hij was een tovenaar. Hij noemde zich Alkan. Vijfenzeventig
jaar oud, werd hij verpletterd onder zijn eigen boekenkast.
.., met de Talmoed in zijn hand."

"Rue Daru, de straat waar de Russische kathedraal is."

"'Mijn huishoudster,'zei Michel, 'mevrouw Tourbier.'"

"'Iedere pianist die durfde, speelde om zijn virtuositeit
te demonsteren: Saltarelle.'"

H35) Op straat met Michel.

H36) Restaurant Le Mange-Tout in de rue d'Assas.

Mijn neefje Edouard. Onze financiële expert.

"Maar ik ben niet van plan te trouwen. In Nederland niet en
niet in Frankrijk. Ik zou er ook geen vriend op na willen
houden. Ik ben het liefst alleen, met mijn neus in de
boeken."

H37) Gedachte: "Maar zelfs als ik niet met mijn neus in de
boeken zou zitten, zou het niet in me opkomen ook maar de
geringste gedachte aan jou te wijden, domme pianist."

"Op een van de etagères naast de wastafel een complete
verzameling, crèmes, lotions, lippenstiften, nagellak en
poeder uitgestald. Een stille wenk om dit voortaan te
gebruiken? Vonden ze haar zonder enige opmaak niet mooi
genoeg?"

H38) Een droom: "Ze dronken kir en aten foie gras. ..  Er
lag een rat op in een plas bloed. Nog juist op tijd werd
ze wakker en kon de badkamer bereiken."

(Weer een droom in een roman van Hermans.)

H39) Rue Notre Dame des Champs, de rue Vavin en de rue
Auguste Comte naar Boulevard St-Michel terug en toen langs
Ecole des Mines en het hek van het Luxembourg tot ze kwam
aan de ingang van het park, tegenover de Gare du
Luxembourg.

Borstbeeld van de dichter Théodore de Banville.

[..]

Baudelaire, in Le Peintre de la vie moderne: "Misdaad is
van oorsprong natuurlijk. De deugd is daarentegen
kunstmatig, zij staat boven de natuur omdat in alle tijden
en bij alle volkeren er goden en profeten nodig zijn
geweest om de deugd aan de verdierlijkte mens te leren.
Het kwaad wordt langs natuurlijke weg bedreven zonder
inspanning, noodlottigerwijs; het goede is altijd het
resultaat van een kunst."

"De vrouw heeft het volste recht zich erop toe te leggen
betoverend en bovennatuurlijk te schijnen. Ze volbrengt
daarmee zelfs een soort plicht. Zij moet verbazen, zij
moet bekoren."

[..]

"Op de stenen rand van de vijver zaten twee bleke Japanse
meisjes met grote schetsboeken op hun knieën."

Avenue de l'Observatoire, een bronzen standbeeld van
maarschalk Ney, die hier tegen de muur was doodgeschoten,
vlak bij het beroemde restaurant Closerie des Lilas,
boulevard du Montparnasse, boulevard Raspail, rue de
Sèvres.

"Haar onrust werd wat minder."

H42) Ze krijgt een korte en lange paraplu en een nieuwe
regenmantel.

H43) "Uit acht flesjes parfum koos ze na lange aarzeling:
Air du Temps van Nina Ricci."

H44) In een volle salon, met Armand en notaris Corde. Het
gesprek gaan o.a. over Luns.

"'En dit is Edouard...'"

"Ze vond hem eigenlijk meteen sympathiek: lelijk maar aardig."

"De aard van de indrukken die iemand krijgt, is niet alleen
afhankelijk van wat hij hoort. Het hangt er ook van af door
welke filters hij ze laat passeren."

"'Wat mijn oom Michel doet, is een gemaskeerde manier van
niets doen.'"

H45) Kant en de generaal: "Die heeft hem aan het denken
gezet. Om maar niet te zeggen aan het tobben."

H47) "'Bewaart hij dan iets dat een ander toebehoort?'
'Precies. Hij heeft, net als in het geval dat Kant
beschrijft, een zeker kapitaal onder zijn hoede.
De eigenaars daarvan zijn allang dood en hadden geen
kinderen.'"

H48) "Waardepapier. Beleggingen."

H49) "Omdat Edouard, en de anderen natuurlijk ook, haar
vertrouwden."

"Edouard leek haar heel aardig. Maar een man die nergens
anders belangstelling voor had dan voor geld. Stel je nu
eens voor dat ze desondanks trouwde. Dan toch met een man
die ze niet alleen aardig vond, maar die ook
belangstelling had voor kunst."

"Wat een narigheid zou het haar geven hem voortdurend op
een afstand te moeten houden, terwijl ze feitelijk toch
al zo alleen was."

H50) "Hij praatte nu niet meer, hij schreeuwde. Het leek
haast of hij zijn woede ontlaadde op Paulina." (De generaal)
"Een hoestbui maakte een einde aan zijn woordenstroom."

(Het zoveelste personage in een roman van Hermans die hoest,
net als de schrijver zelf. Ook in zijn vroege romans. Ik
vraag me daarom hij die 'kwaal' al lang had? Had zijn vader
er ook last van?)

"Holland heeft een goed georganiseerd instituut waar ze een
geweldige hoeveelheid materiaal over de oorlog hebben
verzameld en behulpzaam zijn de bij de opsporing van
vermisten."

H52) Angstfantasie.
Ze heeft een televisie op haar kamer gekregen.
"Het kwam nu eenmaal zo uit dat deze mensen, ouder dan zij,
niet goed wisten hoe haar te boeien."

H54) "Nergens was het leven zo mooi als in reclamefilmpjes."

H55) In de Bibliothèque Nationale. "Een prachtige zaal,
onder het uit een soort byzantijnse koepeltjes samengestelde
plafond, dat op sprietdunne ijzeren zuiltjes rustte."
Ze ontmoet er een Nederlandse man (over Amsterdam): "Heb je
de lege kippenfokkerij die daar voor universiteitsbibliotheek
doorgaat, wel een gezien."

Nog zo'n uitspraak a la Age Bijkaart: "Die Fransen! Die
hadden toch maar de kunst verstaan een bibliotheek te bouwen."

Buiten regende het. "een oude, blauw gelakte auto. Een
ouderwetse claxon met een schor keelgeluid als een kikker
van gietijzer. De andere mensen die op de bus wachtten
schoten in de lach. Ze lichtte de paraplu een eindje op, om
te zien wie haar had geroepen. Edouard. 'De Salmson van opa.'"

Rue d'Aboukir, rue Ste-Apolline, boulevard Sébastopol,
boulevard St-Denis. Naar restaurant Le Louis Quatorze.

"'Het geld laten wegbrengen door iemand die er als een
onschuldige toerist uitziet, zou misschien nog het beste
zijn.' 'Ik wil het wel doen.' 'Meen je dat?'"

H56) Boulevard Saint-Denis, Poissonnière, Montmartre en
Haussmann.

H57) Notaris Corde woonde aan de avenue Georges Mandel.

"Zo verdiept was Paulina in haar denkbeeldige dialogen, dat
ze geen woord meer zei en het bestaan van Edouard niet meer
opmerkte, al liep hij in de regen dicht tegen haar aan, want
hij had geen paraplu, zij wel."

"'Waar zit je aan te denken?' 'Hoezo?' 'Je zegt niets. Hoe
gaat het met je minnaar in Holland?'"

(Eerder al een gedachte dat ze achter haar leugen zouden
komen omdat er geen brieven kwamen uit Holland met daarop
een mannenhandschrift.)

H58) "Aan toeval durfde ze nog steeds niet te geloven."

"Ze bedacht: Zou het gezelliger zijn als we samen dat
reisje naar Zwitserland maakten?"

H59) Michel nodigt Paulina uit voor de opera.

H60) Gluck's Orpheus en Euridice.

"'Je bent geloof ik de tweede, of nee, de derde au pair al,
die op stap gaat met de koffer.'"

H61) "Als ze niemand vertrouwden, waarom deden ze het dan
niet zelf?"

H63) "Hoeveel  gelukkiger zou ik zijn, als er een kans
bestond werkelijk verliefd op hem te worden. .. alleen
Edouard zou in aanmerking kunnen komen, als hij zich ook
eens voor iets anders dan geld interesseerde."

"In Zwitserland werd zelden gestaakt. De Zwitsers hadden
allang begrepen dat er met werken meer te verdienen viel
dan met staken."

H64) Opgehouden door de notaris. Dreigt de trein te missen.

H66) Naar Gare de l'Est in de kolossale Delahaye.

H67) De trein gaat naar Luxemburg in plaats van naar Basel.

H68) Douanecontrole bij de grens met Luxemburg. Alleen haar
eigen koffer wordt gecontroleerd. Angstgedachten.

Goederentrein met de tekst: BOFFERDING.

"Plotseling zag ze toen, in het raam weerspiegeld, een rode
gestalte. Ze draaide haar hoofd om met een ruk. In de
zijgang stond het mannetje dat haar, toen ze op Gare de
l'Est instapte. Geen twijfel mogelijk: het was dezelfde
kabouter."

(Eerst een dwerg als chauffeur en nu een kabouter. Terwijl
ze zelf een reus is.)

H69) "Luxemburg of Basel, dat was haar op zichzelf om het
even. Maar waarom had men het oorspronkelijke plan zo
helemaal achter haar rug om veranderd?"

"Waarom hadden ze eigenlijk een hotel voor haar
gereserveerd. Zoveel tijd kon de overdracht van de koffer
toch niet in beslag nemen?"

H70) De vertegenwoordiger van Banque Gallé-Faber:
Heinerscheid.

H73) Herr Glesener brengt haar in een volkswagentje naar
haar hotel.

"Had je hem weer." (De kabouter.)
"U zegt maar wat. In Parijs wou u me wijsmaken dat de trein
naar Luxemburg de trein naar Basel was."

"Hij dronk zijn bier uit."

(Waarom niet: Hij dronk zijn bier op, of glas bier leeg?)

H75) "Wie zag ze daar aan de overkant van het station staan?
Michel!"

(Nagenoeg gelijktijd met de auto uit Parijs vertrokken.)

Over de douane: "Die man wees aan welke koffer ik moest
openmaken. Ik kon wel gillen van ellende. Gelukkig koos hij
de verkeerde. 'Je moet hem langs telepathische weg hebben
beïnvloed.'"

"'Lieve Paulina, waar pieker je nu nog over?'"

Hij nodigt haar uit: restaurant Vauban.

H76) Na een douche: "Ik ben toch een mooie vrouw, en verdien
dat de mannen mij achterna lopen."

Laag uitgesneden witte blouse.

"Nog voor ze een woord kon zeggen, pakte hij het kettinkje
op: 'Je moet het meteen omdoen. Je hals vraagt erom.'"

"'Ik weet niet of de parel boven je decolleté hangt als een
lantarentje dat de weg wijst, 'zei hij moeizaam lachend,
'of als een magische bescherming.'"'
"'Dat weet ik ook niet.'"
Ze vond hem nu zo aardig.

(Een sprookjesachtige parel, met een 'magische bescherming'.)

"Bij de ingang van Hôtel International trok hij haar naar
zich toe en gaf haar een kus op haar voorhoofd."

H78) "'We rijden naar Boulogne, nemen de blaasboot naar
Engeland en blijven een paar dagen in London. Je kent London
natuurlijk?'"
"Nee, moest ze bekennen."

H79) Via Longwy en Sedan naar Boulogne.

"Als ik me ongelukkig voel, komt dat doordat ik niet weet
hoe iemand die geluk heeft, zich moet gedragen."

H81) "De gedachte straks met Michel in een en dezelfde
kamer de nacht te zullen doorbrengen hield haar bezig,
maar schrikte haar niet meer af."

"'De nieuwste verovering van mijn oude vriend Michel!
Verreweg de charmantste! Mijn naam is Guido Previtali!'"

"De jongen legde de koffer op de schragen."

"Een man zich zien uitkleden was wel het laatste waar ze
naar verlangde."

H82) Restaurant van het Dorchester-hotel: The Terrace.

Over zijn smalle gouden brilletje keek hij haar vriendelijk
aan. Met iets verdrietigs in zijn ogen, toch.

H84) Het ging erg slecht met zijn vader.

"Ze dacht, het is van geen betekenis, ik kan toch niet
altijd en eeuwig ontwetend maar nieuwsgierig blijven.
Enfin. Zoals ik deze kamer nu binnen ga, zal ik er nooit
meer uit komen."

"Nu weer een bad nemen betekende in elk geval enig uitstel
van executie."

"Ze pakte zijn zware zilveren scheermes en schoor haar
oksels. Had ze nooit eerder gedaan. En ze fantaseerde dat
haar lange kussen gegeven werden op haar boezem en in haar
oksels. O, ze wilde wel dat een dwepende tong over de hele
binnenzijde van haar armen zou glijden, van onder tot
boven."

H85) Michel heeft het over slapende likdoorns van het
autorijden. "Alles wat ze in de badkamer overdacht had,
werd door deze monoloog weggevaagd."

"'Ik ben zo-even opgebeld door mijn huishoudster. Het gaat
erg slecht met papa. De dokter twijfelt of hij deze nacht
nog doorkomt. 't Geld is niet terechtgekomen waar hij het
wilde hebben, bij die joodse vereniging Beth-abara.'"

"'Mijn moeder maakt het ook heel slecht. Ook zij is
vanavond opgekomen in de kliniek. Moet ons samenzijn tot
een voortijdig einde komen.'"

Ze drinken. "Genadig stond ze toe dat hij haar een
nachtzoen gaf op haar wang. Het licht ging uit. Ze voelde
zich nu werkelijk nogal slaperig."

Ze droomt over ingesneeuwd zijn, en schreeuwt 'help!'
Michel sluipt de kamer uit: 'Dit is niet uit te houden.'

"Ze was mooi, ze zou wel op zichzelf verliefd willen
worden. Ze zou net zo lang in haar bed kunnen blijven als
zij wilde."

H86) Een briefje: ".. tot spoedig. Veracht mij niet. Michel.'"

De Italiaan in de buffetzaal: 'daaraan een parel als een
druppel sperma van een god!'

(duivel en kunstenaar)

H89) Ze ontmoet Ada Langmuur op Heathrow, die onderweg is
naar Stockholm hoort dat ze au pair is in Perijs en vertelt
haar: 'Au pair in Parijs daar hoor je de raarste verhalen
over! Een Duits meisje in huis bij een stokoude man,
schatrijk. Overal spiegels, allerlei schoonheidsmiddelen.
Maar tenslotte kwam ze tot de ontdekking dat die spiegels
half doorzichtig waren! En daarachter zat die oude vent
haar te bespieden. Op een dag kreeg ze eindelijk een
karweitje. Een koffer over de grens smokkelen. Om een of
andere reden vertrouwde ze het niet helemaal. Dus heeft ze
in die trein de koffer maar eens opengemaakt. Je raadt
nooit wat erin zat. Een hele stapel oude kranten. En
bovenop een grote foto van haarzelf, spiernaakt in de
badkamer. Stel je dat toch voor!'"

H90) "Deed hij nog meer dingen die zijn vrouw hem verbood?
Het kwam erop aan. Of ze niet al genoeg redenen had onder
haar verblijf in die familie een streep te zetten."

"Ziehier het bewijs hoe veel die mensen van haar hielden:
een prachtige parel."

H91) "Dat er een foto op de kranten had gelegen, daar was
natuurlijk geen kwestie van. Had het mormel verzonnen om
zich te wreken."

De man die naast haar zit, is Casanova die haar lastigvalt.

H92) Ze neemt een kamer in hetzelfde hotelletje in de rue
de Seine.

"'.. die generaal van jou was een beroemde verzetsheld. Hij
wordt bijgezet in het Pantheon!'"

H93) In de lobby van het hotel naar de televisie: begrafenis.

De macht van suggestie: over een plank van 25 centimeter
breed lopen op de grond vergelijken met hetzelfde op
negentig meter hoogte.

Rue Servandoni was een aardig straatje, oud en stil.
Uitkomende op het plein waar de kerk Saint-Sulpice stond,
die grotendeels door Servandoni was gebouwd.

Ze ontmoet Armand op straat.

(Vergelijkbaar met hoofdstuk 34.)

H95) "Armand installeerde zich met een wodka tegenover haar
(Jacqueline), en Paulina zat tussen hen in."

"'Voor-de-gek-houderij? Ik weet van niets. Ik heb gedaan
wat me was gevraagd.'"

"'Die koffer was tòch van geen belang. Het grootste deel
van het kapitaal is langs ander wegen overgemaakt. .. Denk
je dat ik sprookjes vertel? 't Was om je vader een plezier
te doen. Daarom hebben we de ene na de andere au pair op
pad gestuurd met een koffer en hebben het aldoor op de een
of andere manier laten mislukken. Müller was in staat ons
te maken en te breken. Hij had een holografisch testament,
door Crémieux eigenhandig geschreven.'"

(Sprookjes.)

H96) "Enkele dagen later bleek dat er grote dozen met
kleren en schoenen op Paulina's kamertje waren bezorgd.
.. Ach kom. Ze was jong, nog geen twintig jaar en
onbezoedeld uit alle verwikkelingen tevoorschijn gekomen."

Café de La Mairie, op de hoek van rue Canettes en de place
St-Sulpice, met een pocketeditie van madame Bovary.

(Enige uitleg aangaande de dubbel bodems in het boek en
een ode aan een favoriet boek van Hermans, Max Havelaar.)

"bleek er een bejaarde man neergestreken te zijn, schuin
tegenover haar. Toen ze even opkeek van haar lectuur, sprak
hij haar aan. 't Was een Nederlander. 'Een mooi boek, zei
hij, 'Een tragisch boek, maar niet om de redenen die de
mensen denken. Haar dood zou niet noodzakelijk zijn geweest,
als de schrijver haar te hulp was gekomen. De schrijver had
haar kunnen redden door zijn eigen boek binnen te stappen en
een verhouding met haar te beginnen. Het is duidelijk dat
hij verliefd op haar was, anders had hij niet zo over haar
geschreven.'
'O, u bedoelt zoiets als de manier waarop Multatuli Max
Havelaar aan het slot binnenstormde om Droogstoppel te laten
stikken in zijn koffie.'
'Precies. Maar Flaubert was als de Schepper zelf: alom
aanwezig en toch machteloos.' 'Ik zou hem niet moeten, zelfs
al kwam hij me redden.'"

"Waar was het die man nu eigenlijk om begonnen? Wou hij zelf
een verhouding beginnen met haar?"